چکیده:
تغییرات آب وهوایی، افزایش جمعیت، رشد و توسعة صنایع و استفادة نامناسب از منابع آب موجود، باعث شده که بحران آب و چالش های امنیتی ناشی از آن به یکی از مهمترین موضوعات امروز جامعة جهانی تبدیل شود. در چنین شرایطی توجّه روزافزون به وضعیت رودخانه های مرزی، اهمّیت فزایندهای پیدا می کند و این مسئله باعث افزایش مشاجرات و منازعات هیدروپلیتیکی میان کشورها شده است. کشور ایران به واسطة داشتن رودخانه های مرزی مشترک از این قاعده مستثنا نیست؛ بنابراین چند سالی است که برنامه ریزی برای مدیریت و بهره وری بیشتر از منابع آب رودخانه های مرزی خود را آغاز نموده است. یکی از این برنامه ها، طرح موسوم به «سامانة گرمسیری غرب کشور» است. هدف پژوهش حاضر شناسایی تهدیدها و آسیب های ناشی از کاهش آبهای ورودی به خاک عراق پس از اجرای این طرح با استفاده از مفهوم موسع امنیت در مکتب کپنهاک است. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از «مدیریت آب رودخانه های مرزی غرب کشور موسوم به طرح سامانة گرمسیری چگونه مناسبات اقتصادی، سیاسی و امنیتی دو کشور ایران و عراق را تحت تأثیر قرار میدهد؟» در نوشتار پیش رو از روش توصیفی – تحلیلی استفاده شده و گردآوری اطّلاعات و داده ها با مشاهدة میدانی، مصاحبه، اسناد و اینترنت انجام گرفته است. فرضیة اصلی پژوهش این است که «مدیریت آب رودخانههای مرزی و اجرای طرحهای بزرگ آبی غرب کشور موجب تنش و منازعة سیاسی امنیتی و برهمخوردن تعاملات اقتصادی بین دو کشور ایران و عراق میگردد.» شواهد حکایت از آن دارد که اجرای این پروژه باعث توسعه و امنیت پایدار و جلوگیری از مهاجرت ساکنان مناطق مرزی میشود، امّا برای جلوگیری از تهدیدهای احتمالی اقتصادی و سیاسی امنیتی ناشی از کاهش آب ورودی به کشور عراق و همچنین انتقال آب بین حوضهای باید تمهیدات و تدابیر لازم از سوی دستگاه دیپلماسی و دیگر نهادها و سازمانهای مربوطه به عمل آید که در پایان پیشنهادهایی در این مورد ارائه شده است.
Climate change, population growth, industrial development and inappropriate use of existing water resources have been resulted in water crisis and the resulting security challenges has been turned into one of the most important issues in the international community. In such a situation, focusing on the condition of border rivers is of increasingly importance, and it has led to increased hydro political disputes and conflicts between countries. Owing to the fact of having common border rivers, Iran is no exception to this rule. Hence, it has started planning for management and more utilization of water resources of its border rivers. One of these programs is a project called "Western Tropical System". The aim of the present study is to identify threats and damages caused by the reduction of water entering the territory of Iraq after the implementation of this project using the concept of extended security in the Copenhagen School. The main question of this study is how water management of rivers in western border called the tropical system project affect the economic, political and security relations between Iran and Iraq. In this research, descriptive-analytic method has been used and the data were collected with the use of field observation, interviews, documents and the internet. The main hypothesis of the research is that "the management of border rivers water and the implementation of large water projects in the western part of the country will cause political and security tensions and disrupt economic interactions between Iran and Iraq." The evidence suggests that the implementation of this project will lead to sustainable development and security and will avoid the migration of the residents of the border areas. However, to prevent possible economic and political security threats due to the reduction of water entering to Iraq, as well as the inter basin transfer, the necessary equipment should be provided by the diplomatic apparatus and other relevant institutions and organizations. In this regard, some recommendations have been presented.
خلاصه ماشینی:
» شواهد حکايت از آن دارد که اجراي اين پروژه باعث توسعه و امنيت پايدار و جلوگيري از مهاجرت ساکنان مناطق مرزي مي شود، اما براي جلوگيري از تهديدهاي احتمالي اقتصادي و سياسي امنيتي ناشي از کاهش آب ورودي به کشور عراق و همچنين انتقال آب بين حوضه اي بايد تمهيدات و تدابير لازم از سوي دستگاه ديپلماسي و ديگر نهادها و سازمان هاي مربوطه به عمل آيد که در پايان پيشنهادهايي در اين مورد ارائه شده است .
در چنين وضعيتي بيش از ٥٠% زمين هاي کشاورزي مناطق مرزي غرب کشور بيبهره از ايـن منـابع آبـي يـا به صورت ديم کشت ميشوند و يا باير شده اند؛ بنابراين درراستاي تأمين آب کشاورزي، آب شرب و آب مورد نياز صنايع شهرها و روستاهاي مرزي غرب کشور (به ويژه اسـتان هـاي کرمانشاه و ايلام )، برنامه ريزي براي مديريت آب رودخانه هاي مرزي طراحي و در دست اجرا قرار گرفت ؛ که اين طرح ضمن امنيت سازبودن و ايجاد توسعۀ پايدار در اين منـاطق ، به علت انتقال آب بين حوضه اي از يک سو و کاهش احتمالي آب به کشور عراق که پيامد آن بحران زيست محيطي و کاهش امنيت غذايي است ، موضع گيري و عکس العمل مقامات دولت مرکزي و اقليم کردستان ، کشاورزان و فعالان محيط زيست آن کشور و حتي برخي از ساکنان نواحي مرزي داخل کشور ايران را به دنبال خواهد داشت که در اين رابطه از تحريک کشورهاي منطقه اي و فرامنطقه اي مخالف رابطۀ دوستانۀ دو کشور نيز نبايد غافل شد.