چکیده:
رحمت بر دو نوع است: رحمت عام (رحمت امتنان) که همه موجودات را از آن حیث که وجود دارند فرا می گیرند؛ چه خبر باشند چه شر و چه، طاعت باشند و چه، معصیت. رحمت خاص (رحمت وجوب) که خداوند بر خود واجب نموده و بر کاینات بر طبق اعیان ثابته شان و بر انسان، علاوه بر آن بر طبق اعمالش عطا می کند.
قلب انسان کامل هر چند که با رحمت ایجاد شده ولی چون همه اسما و صفات الهی را در خود متجلی می سازد، فراگیرتر از رحمت است و رحمت بر غضب، پیشی دارد و نهایتا شامل اهل جهنم نیز خواهد شد، به این دلایل؛ اولا: غضب، عارضی ارواح است نه ذاتی و عارضی از بین خواهد رفت و ثانیا: برای وفای به وعید، مرجحی جز معصیت نیست که آن هم توسط خداوند، طبق آیات «نتجاوز عن سیئاتهم» و «... ان الله یغفر الذنوب جمیعا» بخشیده خواهد شد. پس باطن عذاب، رحمت است؛ چنانچه عذاب قوم یونس، رحمت را بر آنان برگرداند.
خلاصه ماشینی:
قلب انسان کامل هرچند که با رحمت ایجاد شده ولی چون همهء اسماء و صفات الهی را در خود متجلّی میسازد،فراگیرتراز رحمت است و رحمت بر غضب،پیشی دارد و نهایتا شامل اهل جهنم نیز خواهد شد،به این دلایل؛اوّلا: غضب،عارضی ارواح است نه ذاتی و عارشی ازبین خواهد رفت و ثانیا:برای وفای به وعید،مرجحی جز معصیت نیست که آنهم توسّط خداوند،طبق آیات «نتجاوز عن سیئاتهم»و«...
امّا از دیدگاه ابن عربی،رحمت،یک امر وجودی است که کار وجودخشی به موجودات را انجام میدهد و بهحدّی گسترده است که عصب را هم شامل میشود و گسترده بودن آن بهخاطر واسعه بودن ذکر رحمت است؛چنانکه خود او میگوید در شهر فاس در سال 593 هـ.
از آنجا که رحمت وجوب،نوعی از رحمت امتنان است که متضمّن اعطای وجود به همه است،اسم رحیم در دوران اسم رحمان قرار دارد زیرا در رحمان از لحاظ معنی، مبالغهای است که در رحیم نیست و عمومیّت صفت رحمان به اعتبار جامع بودن آن بر جمع صفات و اسماء خدا است و خصوصیّت صفت رحیم به اعتبار فیضان کمالات معنوی بر اهل ایمان است(ابن عربی،کشف المعنی عن سراسماء اللّه الحسنی،24).
این است که ابن عربی در نقش الفصوص درفص شعیبیّه میگوید: بدان که قلب(یعنی قلب عارف باللّه)اگرچه با رحمت و عنایت الهی ایجاد شده است ولی آن از رحمت الهی فراگیرتر و وسیعتر است،برای اینکه خداوند در حدیث قدسی خبر داده است: «لا یسعنی أرض و لا سمائی بل یسعنی قلب عبدی المؤمن»؛ «نه در زمینم میگنجم و نه در آسمانم،ولی درقلب بندهء مؤمنم میگنجم».