چکیده:
یکی از مسائلی که در معاملههای مدتدار به ویژه در معاملههای بانکی مطرح است، عدم پرداخت دیون و بدهیها در سررسید مقرر است، این عدم پرداخت که گاهی به حق و قابل دفاع نیز هست، آثار منفی فراوانی بر روابط معاملی جامعه میگذارد که مهمترین آنها سلب اعتماد عمومی و کاهش معاملههای مدتدار، کاهش قرضالحسنه، و کاهش روح تعاون و همکاری بین افراد است، بر این اساس ضرورت دارد فقیهان، حقوقدانان و کارشناسان بانکی، با مطالعة عوامل تأخیر در پرداخت و آثار و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آن و با رعایت ضوابط شرعی و مصالح جامعه، راهکارهایی عملی برای حلّ عادلانه و منصفانة مشکل پیدا کنند. یکی از راهکارهای حلّ این مشکل «جریمة تأخیر تأدیه» یا «خسارت تأخیر تأدیه» است. جریمه تاخیر تادیه راهکاری برای جبران خسارتهایی است که در نتیجه تأخیر بدهکار در پرداخت دیون خود، به بانک وارد میآید، بنابراین نه تنها مشمول عنوان ربا قرار نمیگیرد بلکه با عنایت به عموم قواعدی چون لاضرر و تسبیب، جبران آن مورد حمایت قانونگذار است. اما در خصوص آن، چالشهایی مانند حیله ربا، عدم تفکیک طبقات بدهکار، تشویق مشتریان به تخلف، در خصوص جریمه تأخیر تادیه مطرح شده است که مقاله حاضر درصدد تبیین آن میباشد و به نظر میرسد هیچکدام از این چالشها، اصل جریمه تأخیر تادیه بانکی را مخدوش نمیکند. راهکارهایی مانند: اجرای وثیقهها و ضمانت، اشتراط خسارت تاخیر تادیه، تعزیر مالی متخلف، مجازات مالی متخلف، تشکیل صندوق خیریه، تشکیل صندوق حمایت از طلبکاران، برای چالشهای جریمه تاخیر بانکی چندان میتواند کارساز باشد.
خلاصه ماشینی:
چرا که در خلال بررسی مستقیم و میدانی پرونده ها، ملاحظه گردید که قسمتی از جرائم مورد اشتراط در قراردادها یا کلاً از جانب بانک بخشیده شده است و یا قسمتی از آن استرداد شده است و دیگر این که قسمت قابل ملاحظه ای از قراردادهای مربوط به کالاها و ماشین آلات و مواد اولیه گاه تا پانزده سال قسط ثمن آن ها طبق قرارداد تعیین میشود و هیچ قرض دهنده ای به امید آن که مقترض یا مدیون از سررسید تخلف کند تا در اثر چنین تخلفی مبلغی به عنوان ربا- که احتمالی و غیرقطعی است - دریافت بدارد، اقدام به معامله نمینماید، بسیاری از تخلفات از طریق دخالت دولت یا استمهال مشتریان یا ضامن آن ها مورد چشم پوشی واقع میشود و بانک ها طبق مطالعه میدانی پرونده ها توسط دکتر حسن جلالی، نویسنده کتاب فروش اقساطی در نظام بانکداری بدون ربا، مستقیماً و به محض تخلف از سررسید، اقدام به وصل جریمه نمینمایند اما ربوی بودن این جریمه از متن قرارداد قابل استفاده نیست ، به عبارت ذیل در ماده ٢ قرارداد فروش اقساطی در قبال توثیق سپرده سرمایه گذاری توجه شود: «در صورت عدم تسویه کامل بدهی در سررسید به علت تأخیر در تادیه بدهی ناشی از این قرارداد از تاریخ سررسید تا تاریخ تصفیه کامل بدهی مبلغی به ذمه خریدار تعلق خواهد گرفت ...