چکیده:
کندی نخستین فیلسوف مسلمان، مترجم از یونانی به عربی در نهضت ترجمه، و معاصر با معتزله است. تلقی کندی از متافیزیک با الهیات گره میخورد بهنوعی در تعریف موضوع فلسفه، آنرا دانش به حقیقت و علل میداند و مفاهیم او در موضوع فلسفه با رویکرد الهیاتی مطرح میشود. براین اساس مسئله این نوشتار تلقی کندی از مفهوم خدا است تا حدود استقلال اندیشه او از اندیشه یونانی و تأثیر رویکرد اسلامی و قرآنی درباره مفهوم خدا روشن شود. بنابر تعریف کندی از فلسفه اولی، خدا در فلسفه کندی چه جایگاهی دارد؟ آیا خدای کندی خدایی فلسفی متأثر از نگاه اسلامی- قرآنی است یا خدایی متأثر از نگاه یونانیان است؟. خدا برای کندی در موضوع فلسفه چه به عنوان علت و چه بهعنوان حق جایگاه مهمی دارد. باتوجه به نگاه فلسفی کندی و تعریف او از فلسفه، تاحدی متأثر از یونان و رویکرد اسلامی است. «حق» و «واحد» دو مشخصه خدای قرآنی در کندی، و «انیّت محض» و «علت نخستین» و «فاعل نخستین» نیز مشخصه خدای فلسفی و متأثر از یونان نزد کندی است. در اینجا با توجه به تعریف فلسفه اولی و موضوع آن نزد کندی به بررسی مفهوم خدا میپردازیم.
Al-Kindi is the first contemporary Mu’tazilite Muslim Philosopher, who has translated various works from Greek into Arabic during the translation movement period. Al-Kindi’s impression of metaphysics has been entangled with theology in such a way that in his definition of philosophy he considers it as knowledge about truth and causes and discusses it with a theological approach. On this basis, the present paper is intended to examine Al-Kindi’s impression of God and the writer attempts to clarify the limits of the independence of his thought from the Greek thought and the impact of the Islamic and Qur’anic approach concerning the concept of God. According to Al-Kindi’s definition of primary philosophy, “what status does God have in Al-Kindi’s philosophy?” Is Al-Kindi’s God a philosophical God affected by an Islamic-Qur’anic outlook or a God affected by the Greek outlook? Either as the Cause or as the Truth, God has an important status in philosophy for al-Kindi. Al-Kindi’s philosophical outlook and his definition of philosophy are to some extent affected by Greece and the Islamic approach. “Truth” and the “One” are two features of the Qur’anic God in Al-kindi’s view; and “pure is-ness”, “primal cause”, and “prime agent” are also the features of the philosophical God affected from Greek philosophy in Al-Kindi’s view. In this research, we would examine the concept of God given the definition of primary philosophy and Al-Kindi’s impression of it.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی این است که جایگاه خدا در موضوع فلسفۀ اولی کندی چیست؟ و او از مفهوم خدا چه تلقی دارد؟ تا چه حد در این مسئله مستقل بوده و اثرپذیری او از اندیشۀ یونانی یا اسلامی و قرآن در چه مواردی بوده است؟ ابتدا به بررسی فلسفۀ اولی نزد کندی میپردازیم، سپس مفهوم خداوند را نزد او در قالب عبارتهای مختلف فاعل نخستین، حق، وجود و علّت تبیین میکنیم.
1. موضوع فلسفۀ اولی کندی در تعریف فلسفه میگوید: برترین صناعات انسانی از جهت منزلت و شریفترین آنها از حیث مرتبت، صناعات فلسفه است که تعریف آن عبارت است از: علم به حقایق اشیاء به قدر توانایی انسان؛ زیرا مقصود فیلسوف در علمش رسیدن به حق و در عملش، عمل به حق است، نه فعل و عمل دائمی؛ چه زمانی به حق رسیدیم باز میایستیم و فعل پایان میپذیرد، اما ما به خواستههای خود از حق، بدون علّت دست نمییابیم.
134) کندی کلامیترین فیلسوف اسلامی است از یکسو به دلیل اینکه خدا را در موضوع فلسفه، در تعریف و هدف فلسفه قرار میدهد؛ از سوی دیگر بررسی حقیقت را با علم ربوبی و علم وحدانیت و علم فضیلت یکی میکند و از آن به رابطۀ فلسفه و دین میرسد و تلاش فلسفی را همان رسالت پیامبران میداند.
تفکیک تقدم و تأخر میان مابعدالطبیعه عام و خاص -که در اندیشمندان بعدی دیده میشود- در کندی وجود ندارد، وی بحثهای عام مابعدالطبیعی را در بحثهای الهیاتی درهم تنیده است؛ بحث علل چهارگانه و بحث قوّه و فعل، بحث تناهی اجسام و بحث واحد و فاعل نخستین را در فلسفۀ اولی مطرح کرده است، بدون اینکه به تقدم و تأخری که فلاسفۀ بعدی میان امور عامه در مابعدالطبیعه عام و و بحثهای الهیات در مابعدالطبیعه خاص مطرح کردهاند، توجه کرده باشد.