چکیده:
شرایط مطلوب زیست اقلیمی منطقه نطنز، جایگاه آن در شبکه ارتباطی جنوب به فلات مرکزی و بویژه دو شهر استراتژیک کاشان و اصفهان، زمینهی شکلیابی استقرارگاههای متعدد و آثار معماری متنوع و ارزشمندی را فراهم آورده است. وجود محوطههای باستانی پیش از اسلام (نظیر سایت باستانی اریسمان، آتشکده، قلعه، کاریزها) و آثار ادوار اسلامی در عرصه شهر (مانند مسجد جمعه، مجموعه شیخ عبدالصمد و مجموعههایی از بناهای تاریخی عام المنفعه، تجاری و مسکونی)، ضمن آنکه بر استمرار اهمیت این منطقه و شهر نطنز از ادوار پیش از تاریخ تا قرن حاضر حکایت دارد، این شهر را به یکی از ارزشمندترین استقرارگاههای باستانی کشور تبدیل کرده است. آنچنانکه منابع مکتوب حکایت دارند، تحولات سیاسی اجتماعی نطنز در سدههای نخستین اسلامی از دگرگونیهای اصفهان و کاشان متاثر میگشت. همچنین، جلوههای درخشان آثار تاریخی شهرهای کاشان و اصفهان موجب غفلت جهانگردان و مورخان دورههای مختلف از آثار شهر نطنز شده است. غفلتی که پژوهشهای باستان شناسی، شهرسازی، معماری و تاریخی را نیز متاثر از خود ساخته است. نگارندگان تلاش نمودند با اتکاء به منابع مکتوب، روند تحولات شهر را مشخص و به این پرسش پاسخ گویند که چه عوامل و رویدادهایی در روند شکلیابی و توسعه شهر نطنز ایفای نقش نمودند؟ در نتیجه پژوهش حاضر مشخص گردید که سابقه احداث این شهر را میتوان به عصر ساسانیان برگرداند. بعلاوه معلوم گشت که قرارگیری در شاهراه ارتباطی و همچنین شرایط طبیعی و موقعیت تدافعی ویژه شهر نطنز، اهمیت آن در ادوار مختلف تاریخی و بویژه دوره ایلخانی و صفوی را رقم زده است.
The favourable bioclimatic conditions of the Natanz region and its location in the communication network of Iran’s central plateau, have provided the ground for the formation of numerous settlements, as well as diverse and yet valuable architectural works. Presence of pre-Islamic ancient sites and also monuments from the Islamic era in Natanz (such as Sheikh Abdul Samad Complex), have turned this city into one of the most valuable ancient settlements in the country; highlighting the importance of the region from prehistoric up to the present century. According to published sources, Natanz's socio-political developments in early-Islamic centuries were influenced by the changes that occurred in the cities of Isfahan and Kashan. Moreover, it is fair to say that the glorious manifestation of historical monuments of these two cities has overshadowed the monuments of Natanz. A negligence that has been reflected on the past and on-going research on archeological, urban engineering, architectural, and historical areas. the authors have tried to determine the evolution of the city of Natanz, relying on the written sources, in order to identify the factors and events that have influenced the formation and development of this city. Results of the present study revealed that the construction history of this city can be traced back to the Sasanian Empire. Moreover, it became clear that Natanz’s location on the communication network of Iran’s central plateau, its geographical location, environmental conditions and the special defensive function of the city have been determining factors in its survival throughout the history.
خلاصه ماشینی:
وجود محوطه هاي باستاني پيش از اسلام (نظير سايت باستاني اريسمان ، آتشکده ، قلعه ، کاريزها) و آثار ادوار اسلامي در عرصه شهر (مانند مسجد جمعه ، مجموعه شيخ عبدالصمد و مجموعه هايي از بناهاي تاريخي عام المنفعه ، تجاري و مسکوني )، همچنين وجود منازل و اقامتگاه هاي متعدد (نظير کاروانسراهاي کوهاب ، غفاري ، علي اکبر و باراندازهاي متعدد در بازار مرکزي شهر)، ضمن آنکه بر استمرار اهميت اين منطقه و شهر نطنز از ادوار پيش از تاريخ تا قرن حاضر حکايت دارد، اين شهر را به يکي از ارزشمندترين استقرارگاه هاي باستاني کشور تبديل کرده است .
هر شهري را به اميري نامزد کرد بدين تفصيل : قم به شاه حاجي بيگ و اصفهان به ديني بيگ که از براي پسر محمدي ضبط نمايد و قزوين به حاجي حسن و نطنز و جربادقان به شاه قلي مقرر ساخت » (روملو، ١٣٨٤ :٦٧٨/٢) در اين دوره نيز عارف بزرگي به نام سيدحسن الحسيني مشهور به سيد واقف در شهر نطنز مجموعه اي در محله افوشته ايجاد نمود، از مهم ترين آثار اين مجموعه خانقاه ، خانه سورگاه ، شربت خانه ، مسجد جامع ، حمام ، قلعه باغباد و بقعه سيد واقف است که کانون رفت وآمدها و تبادلات فرهنگي ـ اجتماعي را تشکيل داده که از سوي شمال و جنوب توسط بلندي هاي منفرد محاط شده اند.
Travelogue of Figueroa, translate by: Gholamreza Samiei, Tehran: Publication No.