چکیده:
یکی از آثار منثور امیرخسرو دهلوی، کتاب ارزشمند رسایلالاعجاز است که در اوایل قرن هشتم ه.ق به رشتۀ تحریر درآمده است. این اثر شامل پنج رساله است و موضوع اصلی آن، ترسّل و انشاست. نویسنده ضمن بهکارگیری فراوان آراستگی های ادبی در متن اثر، رسالۀ سوم آن را به بلاغت اختصاص داده است. وی در این بخش، تصرّفاتی در برخی از صنایع گذشته کرده، برخی از صنایع این بخش نیز برساختۀ خود امیرخسرو است که نشان از تبحّر و آگاهی وی در این حوزه دارد. ایهام یا تخییل، ازجمله صنایع ادبی است که در این اثر ارزشمند، دارای جایگاهی ویژه است. رعایت تناسب لفظی و ایهام تناسب، نقش بسزایی در این متن دارد. بهکارگیری فراوان برخی از صنایع خاص و نادر، مانند ضمناللّفظ و ترجمةاللّفظ در این اثر که طبق اذعان مؤلّف، از ابداعات اوست، در مسیر هدف رعایت تناسب، قابل توجه است؛ امّا با اندکی دقّت و مقایسه با کتابهای بلاغی دیگر، پی میبریم که این آرایهها گاهی با برخی صنایع مشابه آمیخته شده و برخی از آنها پیش از امیرخسرو نیز با اندکی تفاوت، وجود داشتهاند و اساس آنها در آثار بلاغی سابق مطرح بوده است. نظر به اهمیت و جایگاه این اثر در حوزۀ آثار ادبی نثر مصنوع ، نویسندگان در این پژوهش بر آن هستند که ضمن بررسی جایگاه ایهام در این اثر، برخی صنایع جدید آن نظیر ضمناللّفظ و ترجمةاللّفظ را مورد نقد و تحلیل قرار دهند.
”Rasael-ol-ejaz” is one of prose works of Amir Khosrow Dehlavi, which was written in the early eighth century AH. This work, Included five part and its main topic, is Letter Writing (epistoiery) and writing.The author in addition many usage of figures of speech in work, assigned the third part to rhetoric. In this part, he modificate in some past rhetorical figures and some of the rhetorical figures in this part, are made by Amir Khosrow himself, which shows his mastery and awareness in this theme.Amphibology or Imagination is one of the figures of speech, which has a special place in this valuable work. observe the verbal proportionality, also proportion amphibology has an important role in this text. Employing some special and rare figures of speech as “Zemn-ol-lafz” and “Tarjamat-ol-lafz” in this work that according to the author’s self-confession, is one of his innovations, With high frequency, it is noticeable. But with a little care and comparison with other rhetorical books, we find that these figures of speech are sometimes associated with some similar figures of speech and some of them existed before Amir Khosrow with a slight difference and their basis has been discussed in previous rhetorical books. considering the importance and position of this work in the field of literary works of technical prose, In this study, the authors intend to examine the place of amphibology in this work and critique and analyze some of its new industries, such as “Zemn-ol-lafz” and “Tarjamat-ol-lafz”.
خلاصه ماشینی:
بـه کـارگيري فـراوان برخـي از صـنايع خـاص و نادر، مانند ضمن اللفظ و ترجمه اللفظ در اين اثر که طبق اذعان مؤلـف ، از ابـداعات اوسـت ، در مسـير هدف رعايت تناسب ، قابل توجه است ؛ اما با اندکي دقت و مقايسـه بـا کتـاب هـاي بلاغـي ديگـر، پـي ميبريم که اين آرايه ها گاهي با برخي صنايع مشابه آميخته شده و برخي از آن ها پيش از اميرخسرو نيز با اندکي تفاوت ، وجود داشته اند و اساس آن ها در آثار بلاغي سابق مطرح بوده است .
سـؤالاتي در اينجـا به ذهن ميرسد؛ نظير اينکه آيا اين آرايه ها حقيقتا ابداع خود اميرخسـرو اسـت و پـيش از او مطرح نبوده ؟ چه شباهت ها و تفـاوت هـايي بـين ترجمـه اللفـظ ، صـنعت ترجمـه و ايهام ترجمه وجود دارد؟ نويسنده چـه هـدفي از آوردن ايـن شـگردهاي بلاغـي داشـته است ؟ سؤالاتي از اين دست ، ما را بر آن داشت تا بـه تحليـل دو آرايـۀ ترجمـه اللفـظ و ضمن اللفظ و مقايسۀ آن ها با آرايه هاي مشابه بپردازيم .
بسياري از مواردي کـه در اعجـاز خسـروي بـا عنـوان ترجمـه اللفـظ بـه کـار رفتـه ، در حقيقت همان ايهام ترجمه است و اين دو آرايه با وجود شباهت بسيار زياد به يکديگر، گاهي در کلام اميرخسرو با يکديگر آميخته شده اند.
ضمن اللفظ يکي ديگر از آرايه هاي برساختۀ اميرخسرو، «ضمن اللفظ » است که در رسـالۀ سـوم اعجاز خسروي، بخش صنايع جديد وضـع اميرخسـرو، ابـداع ايـن صـنعت را بـه خـود نسبت داده است .