چکیده:
خوی و سرشت نیک یا بد، خردمندی یا بیخردی، پهلوانی یا فرومایگی در میان طیف گستردهای از افراد هر جامعهای فارغ از جنسیت، طبقة اجتماعی و نژاد آن مردم و در هر جایی از دنیا یافت میشوند. به همان ترتیب در شاهنامه نیز زنان گاهی اهل فرهنگ همچون همسر فردوسی، وفادار همچون منیژه، رزمجو همچون گردآفرید، سردار سپاه همچون گردیه، کنیزکی تنها برای فرزندآوری همچون ماهآفرید، و پلید همچون زن جادو ظاهر میشوند. اگرچه در برخی از موارد بهدلیل کژفهمیها و دستبردها از سوی کاتبین، چهره و همچنین محتوای داستان گروهی از شخصیتهای زن در این اثر سترگ مخدوش گردیده است.
این مقاله به بررسی تحلیلی سرگذشت زنان نقشآفرین بدفرجام در داستان سیاوش یعنی مادر او، همسرانش: جریره و فرنگیس، و سودابه، بانوی اول کاخ کیکاووس میپردازد.
خلاصه ماشینی:
در داستان اسفندیار، پشوتن که از دسیسههای جاماسپ به تنگ آمده، به ایوان شاه میرود و او را دشنام میدهد: بگفت این و رخ سوی جاماسپ کردبگیتی نرانی سخن جز دروغ, , که ای شوم بد کیش بد رای مردبکژی گرفتی بهر سو فروغ (فردوسي، 1385، ص 1670، ب 3968- 3967) در برابر چنان کردار مردان فرومایه، فردوسی از پهلوانی و دلاوری گردآفرید، دختر گژدهم در «دژ سپید» میسراید: زنی بود برسان گردی سوارکجا نام او بود گردآفرید, , همیشه بجنگ اندرون نامدارکه چون او بجنگ اندرون کس ندید (همان، 1385، ص 432، ب 274- 273) فرود آمد از دژ بکردار شیربپیش سپاه اندر آمد چو گردکه گردان کدامند و سالار کیست, , کمر بر میان بادپایی بزیرچو رعد خروشان یکی ویله کردز رزمآوران جنگ را یار کیست (همان، 1385، ص 432، ب 280- 278) گفتنی است که در برخی از نسخههای شاهنامه مانند نسخة عسکربن حسین اردوبادی (1262 ﻫ.
او همة رفتار سیاوش را زیر نظر میگیرد و هنگامی که سیاوش را شایسته مییابد، در سال هشتم پادشاهی کهستان/ کووسان را به او که دیگر جوانی برومند شده بود، میسپارد: چنین هفت سالش همی آزمودبهشتم بفرمود تا تاج زرنبشتند منشور بر پرنیانزمین کهستان3 ورا داد شاه, , بهر کار جز پاکزاده نبودهمان طوق زرین و زرین کمربرسم بزرگان و فر کیانکه بود او سزای بزرگی و گاه (فردوسی، 1385، ص 520، ب 140-137) داستان مادر سیاوش: سیاوش فرزند کیکاووس از پادشاهان کیانی بود، امّا مادر تورانی وی شناخته شده نیست و تنها از گفتار خودش پیداست که نیای وی گرسیوز بوده که آن هم احتمالاً یک نسبسازی بیش نبوده است تا فرزند احتمالی وی مورد احترام باشد.