چکیده:
کسری بودجه دولت در ایران طی سالهای اخیر افزایش یافته و به یک مسئله مزمن تبدیل شده است. با توجه به آنکه تداوم کسری بودجه دارای آثار نامطلوبی مثل بیثباتیهای اقتصادی و سیاسی است، شناسایی دلایل آن از اهمیت اساسی برخوردار است. این مقاله دلایل کسری بودجه در ایران را با استفاده از دادههای مستخرج از مطالعه میدانی در سال 1398 و به کارگیری روش روش دیمتل فازی، مورد تحلیل و بررسی قرار میدهد. نتایج حاصل از تحقیق نشان میدهند اولاً کسری بودجه یک پدیده چند بعدی است بهطوری که انواع عوامل اقتصادی و نهادی در شکل گیری و رشد آن نقش دارند. ثانیاً عملکرد دولت در اجرای سیاست مالی، کارکرد سیاست ارزی و پولی و همچنین برخی عوامل نهادی مثل ناکارامدی در فرآیند نظام بودجهریزی و مراحل تخصیص بودجه، حوادث پیشبینی نشده و فساد اقتصادی به عنوان مهمترین علل کسری بودجه، شناسایی میشوند. ثالثاً در میان عوامل مختلف، فساد اقتصادی رتبه سوم را در شکلگیری کسری بودجه دارد. این عامل متأثر از ضعف در اجراء و حاکمیت قانون، کیفیت دولت و سیستمهای نظارتی است که رفتار رانت جویی در مراحل بودجه را بهوجود میآورد و در نهایت با تحمیل هزینههای غیرمفید، احتمال کسری بودجه را تشدید میکند.
The government budget deficit in Iran has increased over the years and has been become to a chronic problem. Now that persistent budget deficit has adverse effects such as economic and political instability, it is necessary to identify the reasons budget deficit. This paper examines the effective factors on the budget deficit in Iran using data extracted from the field study in 1398 and using the fuzzy dematel method. The results of research shows that firstly, the budget deficit is a multidimensional issue that various economic and institutional factors affect its formation and growth. Secondly, the fiscal, monetary and exchange rate policies performance, as well as some institutional factors such as inefficiency in the budgeting process and budget allocation stages and economic corruption are identified as the most important causes of budget deficit. Thirdly, among the different factors, economic corruption has the third rank in creating budget deficit. This factor is affected by the weakness in enforcement and rule of law, low quality of government and monitoring systems witch as a result grows rent seeking behavior in the budgeting and ultimately imposes useless spending and strengthen the likelihoode of budget deficit. .
خلاصه ماشینی:
در این چارچوب میتوان فرضیه آزمون اثر عوامل مختلف اقتصادی و نهادی بـر کسـری بودجه در ایران را مطرح کرده و این پرسش را برجسـته کـرد کـه روابـط سـاختاری میـان عوامل تعیین کننده و کسری بودجه به چه صورت است و درجه اهمیت هر یـک از عوامـل چگونه ارزیابی میشود؟ این پـژوهش بـا در نظرگـرفتن ابعـاد مختلـف کسـری بودجـه ، از داده های مستخرج از مطالعه میدانی در سـال ١٣٩٨ و روش دیمتـل فـازی ( Fuzzy Dematel Method) برای یافتن پاسخی مناسب به این پرسش ها اسـتفاده مـیکنـد.
همچنین نرخ بهره دارای اثر منفی بر کسری بودجه است بـه ایـن دلیل که با افزایش نرخ بهره ، که همراه با کاهش سرمایه گذاری خصوصی است ، دولت بـرای تقویـت انگیـزه مشـارکت بخـش خصوصـی مداخلـه خـود در فعالیـت هـای اقتصـادی را کاهش داده و اقدام به واگذاری بخشی از امور اقتصادی به بنگاههای خصوصی مـیکنـد کـه درنتیجه آن هزینه های دولت کاهش و کسـری بودجـه کمتـر مـیشـود.
عـلاوه بـر عوامـل اقتصادی، طبق ادبیات اقتصاد کلان سیاسی، عوامل سیاسی نیـز مـیتواننـد وضـعیت بودجـه دولت را تحت تأثیر قرار دهند که در این ارتباط سلاطین و همکاران در دو مطالعه جداگانـه (١٣٩٥، ص : ١٤٤ و ١٣٩٧، ص : ١٢٣) اثر حاکمیـت قـانون ، رشـد اقتصـادی و تـورم را بـر کسری بودجه در کشورهای منتخب را مثبت و معنیدار ارزیـابی کردنـد.
Economic, political and institutional determinants of budget deficits volatility in selected Asian countries.