چکیده:
براساس نظریۀ عبدالحسین حائری (مصحّح متون کهن و نسخه شناس)، «بازنویسی تاریخ علم براساس بازنویسی فهارس نسخ خطی»، می توان بسیاری از نظریههای علمی و دستاوردهای دانشمندان را از نسخههای خطی برجایمانده بازنویسی و تبیین کرد. یکی از دانشمندان اهل قلم ایرانی، محمدکاظم هزارجریبی استرآبادی است. زندگانی ایشان مصادف با دو سلسلۀ پادشاهی زندیان (1163-1209ق) و قاجاریان (1209-1344ق) است. در این مقاله، برخی از اطلاعات تاریخی، براساس نسخههای خطی برجایمانده از ایشان کشف و تبیین شده است. در نوشتار حاضر از 1 جدول و 4 سند استفاده شده است. شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانهای و از روش تبیینی تحلیلی پردازش اطلاعات صورت گرفته است. تمامی ارجاعات سندی به صورت درون متن (APA) بوده و از 36 منبع (25 اثر چاپ شده و 10 نسخۀ خطی و 1 پایگاه اینترنتی) استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
» (محمدکاظم هزارجریبی، نسخۀ خطی «فهرست کتب »، قم ، کتابخانۀ طبسی "امام رضا×"، شمارة بازیابی: ٦٠٠/١٥) از این تصریح سه مطلب دانسته میشود: الف ) طول عمر پژوهش های هزارجریبی ب ) شروع دست به قلم شدن هزارجریبی: ١٢٠٥ قمری است .
هزارجریبی در اوایل رساله ، تصریح کرده است که نگارش آن در سال ١٢٣٥ قمری است (محمدکاظم هزارجریبی، نسخۀ خطـی «فهرست کتب »، قم ، کتابخانۀ طبسی "امام رضا×"، شمارة بازیابی: ٦٠٠/١٥).
» فهرست خودنوشت اول بنابر مقالۀ آقای علیاکبر صفری) و تـاریخی نیز از آن تألیف گزارش نداده است اما بنابر گزارشی که از کتاب «طبقات اعلام الشیعه » دربارة آثار مرحوم هزارجریبی ارائه شده و در آن تاریخ نگارش کتاب «مجمع الفضایح » را سال ١٢٠٤ق گزارش کرده است (محمّدمحسن آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعـلام الشیعۀ، ج ١٢، ص ٢٦٥)، میتوان به طور قطع تاریخ تألیف این اثر اخلاقی را قبل از ١٢٠٤ق دانست .
آخرین اثر با توجه به این که تاریخ دقیق اتمام برخی آثار روشن نیست اما تا حـدی میتـوان تشـخیص داد کـه بعـداز تهیـۀ دو «فهرسـت خودنوشت » توسط مرحوم هزارجریبی که یکی از آن ها در سال ١٢٣٥ق که یک سال قبل از وفات او بوده تهیه شده است ، باز هم او توفیق داشته تا تألیفاتی را به نگارش در آورد که در فهرست نامی از آن ها نیست .
» (محمـدکاظم هزارجریبی، مجموعه آثار محمّدکاظم هزارجریبی: کاشف العدل اقناعیه برهانیه ، ص ٤٩) معارف الانوار: این کتاب مهم ترین و بزرگ ترین کتابی است که ایشان تألیف نمودند در ٨ جلد خطی.