چکیده:
سلجوقیان بهعنوان بنیانگذارانِ یکی از دیرپاترین و تأثیرگذارترین دودمانهای تاریخ میانۀ ایران، تا قبل از دستیابی به قدرت، در قامت جنگاوران قبیلهای، تحت سیطرۀ حکومتهای غالباً ترکتبار بودند. آنان در این دوره نهتنها با برخی از گونههای تفریحی که نزد ترکان مرسوم بود، آشنایی داشتند، بلکه متناسب با نوع این تفریحات و وضعیت خود، برخی از این سرگرمیها را نیز انجام میدادند. قدرتیابی این قوم در ایران، شرایط مناسبی را برای بهرهمندی آنان از مزیتهای قدرت همچون کامرانی و خوشگذرانی فراهم کرد. پژوهش پیش رو تلاش دارد، با استفاده از روش تاریخی، به شناسایی و تحلیل تفریحات سلطنتی این عصر بپردازد. دستاوردهای تحقیق نشان میدهد سران سلجوقی و سایر وابستگان به دربار این حکومت، با اتکا به سه مؤلفۀ قدرت، ثروت و فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی، به تلفیق گونههای تفریحی سابق با تفریحات رایج در ایران پرداختند و از تمام ظرفیتهای تفریحاتی همچون شکار، طنزپردازی، سیر و سیاحت، اسبدوانی، چوگان و شطرنج بهمنظور نشاطافزایی و شادیآفرینی بهره بردند. میزان استقبال آنان از این تفریحات تحت تأثیر مؤلفههایی مانند علایق شخصی، ثبات یا ناپایداری دورۀ حکمرانی، ماهیت گونههای تفریحی و مطابقت یا مغایرت این گونهها با عرف جامعه و احکام اسلام بود.
As the founders of one of the longest-lasting and most influential dynasties in the history of Middle Iran, the Seljuqs were tribal warriors under the control of mostly Turkic governments before gaining power. In this period, they were not only familiar with some types of entertainment that were common among Turks, but also performed some of these entertainments according to the type of these entertainments and their status. The gaining of power of this people in Iran provided suitable conditions for them to benefit from the advantages of power such as camaraderie and fun. The present research tries to identify and analyze the royal pastimes of this era using the historical method. The results of the research show that the Seljuk leaders and other dependents of this government, relying on the three components of power, wealth and rich Iranian-Islamic culture, combined the former types of entertainment with the common entertainments in Iran and with all their capacity. They used recreational activities such as hunting, comedy, hiking, horse racing, polo and chess in order to make people happy. The extent of their acceptance of these entertainments was influenced by factors such as personal interests, the stability or instability of the ruling period, the nature of the types of entertainment and the compatibility or contradiction of these types with the customs of the society and the rules of Islam.
خلاصه ماشینی:
دستاوردهاي تحقيق نشان ميدهد ســران سلجوقي و ساير وابستگان به دربار اين حکومت ، با اتکا به سه مؤلفۀ قدرت ، ثروت و فرهنگ غني ايراني-اسلامي، به تلفيق گونه هاي تفريحي ســابق با تفريحات رايج در ايران پرداختند و از تمام ظرفيت هاي تفريحاتي همچون شکار، طنزپردازي، سير و سياحت ، اســب دواني، چوگان و شطرنج به منظور نشاط افزايي و شاديآفريني بهره بردند.
٨. ابوزيد احمد بن ســهل ، فارســنامه (شــيراز: بنياد فارس شناســي ، ١٣٧٤)، ص ٢٩؛ زکريا بن محمد بن محمود قزويني ، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ جهانگيرميرزا قاجار، تصحيح ميرهاشم محدث (تهران : اميرکبير، ١٣٧٣)، ص ٢٦٧.
غياث الدين خواندمير، دســتور الوزرا، تصحيح ســعيد نفيسي (تهران : اقبال ، ١٣٥٥)، ص ١٥٤؛ رشيدالدين فضل الله همداني ، جامع التواريخ (تاريخ ايران و اسلام )، تصحيح محمد روشن ، ج ٢ (تهران : مرکز پژوهشي ميراث مکتوب ، ١٣٩٢)، ص ١٤٨٠.
٤. نجم الدين راوندي ، راحه الصدور و آيه السرور، تصحيح محمد اقبال ، چ ٢ (تهران : علمي ، ١٣٦٣)، ٤٣٢.
٢. رشيدالدين فضل الله همداني ، جامع التواريخ (تاريخ آل سلجوق )، تصحيح محمد روشن ، ج ٢ (تهران : ميراث مکتوب ، ١٣٨٦)، ص ٥٢٦؛ يزدي ، ص ٣١٣.
٩. ابن اثير، ج ٢٣، ص ٣٦١؛ ناصرالدين منشــي کرماني ، نســائم الاسحار من لطائم الاخبار در تاريخ وزرا، تصحيح ميرجلال الدين حسيني ارموي (تهران : اطلاعات ، ١٣٦٤)، ص ٧٢.
جامع التواريخ (تاريخ آل سلجوق )، تصحيح محمد روشن ، ج ٢، تهران : ميراث مکتوب ، .