چکیده:
یکی از شیوههای نوین روایت در داستاننویسی، «جریان سیّال ذهن» نام دارد. این تکنیک روایی در بردارندۀ ویژگیهای متعددی چون: زاویۀ دید درونی، پرشهای زمانی، حاکم بودن فضای وهمی و ذهنی و نظایر آنهاست. نویسندگان ایرانی، پس از آشنایی با آثار رماننویسان مطرح قرن بیستم، این شیوه را وارد ادبیات منثور ایران کردند و نه تنها در رمان، بلکه در داستان کوتاه نیز جهت به تصویر کشیدن دنیای ذهن شخصیتها از آن بهره گرفتند. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، تلاش گردیده است تا به بررسی مولفههای جریان سیّال ذهن در دو داستان کوتاه معاصر فارسی: شب شک(هوشنگ گلشیری) و آرامش قشنگ(عباس معروفی) پرداخته شود. نتیجۀ این بررسی حکایت از کاربرد برخی از مولفههای شیوۀ جریان سیّال ذهن در دو داستان شب شک و آرامش قشنگ دارد. امری که بیشک در اقبال مخاطبان به خوانش این متون تاثیر مستقیمی داشته است.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، تلاش گردیده است تا به بررسی مؤلفههای جریان سیّال ذهن در دو داستان کوتاه معاصر فارسی: شب شک(هوشنگ گلشیری) و آرامش قشنگ(عباس معروفی) پرداخته شود.
پس در یک نگاه کلی میتوان گفت: موضوع داستانهایی که تحت عنوان جریان سیّال ذهن به خواننده معرفی میشوند، زندگی ذهنی انسانهاست و ماهیّت این داستانها بر رویکرد روانشناسانه، روایت ذهنی و آشفتگی زمانی آنها استوار است.
راوی در آغاز چهرۀ آقای صلواتی را ترسیم میکند: «وقتی آقای صلواتی در را باز کرد و از دیدن آن عنق منکسر و ریش نتراشیده و موهای شانه نکردهاش، چرت هر سهتاشان پاره شد» (گلشیری،1380: 63) و سپس با وارد شدن به ذهن شخصیتهای دیگر داستان (آقای جمالی، آقای فکرت و آقای استجاری)، ذهنیات آنها را تحلیل نموده و در نهایت خود را به عنوان فرد چهارم حاضر در جمع دوستان صلواتی به خواننده معرفی میکند: «یک شب که از دهان من پرید: نکنه شما هر سه نفر با هم گفته باشید:« از پنجره در بریم بهتره» (همان: 68).
البته نوع روایت دانایکل که نویسندۀ این داستان از آن بهره برده است در شیوۀ داستاننویسی سنتی نیز کاربرد داشته است، امَا در قرن بیستم با تغییر موضع و پرداختن به ذهن و زندگی درونی شخصیتها، به عنوان یکی از تکنیک های جریان سیّال ذهن قلمداد شده است.
این همان ویژگی است که داستان «شب شک» را به دلیل احاطۀ راوی دانایکل به ذهنیات اشخاص داستان، در زمرۀ آثار جریان سیّال ذهن قرار داده است.