چکیده:
نظام اخلاقی اسلام گویای مجموعه ای هماهنگ و مرتبط از ارزش ها و لزوم ها درباره صفات نفسانی و رفتارهای اختیاری است که تمام آنها براساس جهان بینی اسلامی، هدف خاصی را پی می گیرند. آیت الله مصباح یزدی در تبیین این نظام اخلاقی، ارزش و لزوم اخلاقی را مبین رابطه متناسب و ضروری موجود میان صفات و رفتارهای اختیاری با نتایج آنها می داند. ایشان این رابطه را حاصل علیت تکوینی و محصول اراده الهی قلمداد می کند و نقش توحیدمحوری را افزون بر منشا اخلاق، در لزوم نیت تقرب الهی فاعل اخلاقی از اراده بر انجام فعل تا وصول به هدف تبیین می نماید. آیت الله مصباح یزدی هدف اخلاق را نیز کسب کمالات متناسب با خلقت بشری دانسته است که از آن به «قرب به کمال مطلق» یا همان «قرب الهی» تعبیر می شود. راه وصول به این هدف را نیز به روش حصر عقلی در چارچوب اخلاق الهی، فردی، اجتماعی و زیست محیطی برمی شمرد. این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی، تبیین ایشان از نظام اخلاقی اسلام را منسجم، عقلانی، واقع گرایانه، دینی، مطلق گرایانه، وحدت گرایانه و شمول گرایانه می داند. این مقاله افزون بر توجه به آثار تبیین نظام اخلاقی اسلام از منظر ایشان، به چگونگی رابطه تولیدی حسن فعلی از حسن فاعلی و تناسب خودگرایی و خداگرایی پرداخته است.
The moral system of Islam refers to a coordinated and related set of values and requirements about personal qualities and discretionary behaviors, all of which pursue a specific goal based on the Islamic worldview. Explaining this moral system, Ayatollah Mesbah Yazdi considers moral value and necessity to be the proportional and necessary relationship between voluntary traits and behaviors and their results. He considers this relationship to be the result of formation and the product of God's will, and in addition to the origin of ethics, he emphasizes the role of monotheism in the necessity of the intention of the moral agent to approach God from the will to perform the action to reach the goal. Ayatollah Misbah Yazdi has considered the goal of morality to be the acquisition of perfections in accordance with human creation, which is interpreted as "closeness to absolute perfection" or "closeness to God". From his point of view, the way to reach this goal is the method of intellectual limitation in the framework of divine, individual, social and environmental ethics. Using a descriptive-analytical method this paper considers his explanation of the moral system of Islam as coherent, rational, realistic, religious, absolutist, unitary and inclusive.
خلاصه ماشینی:
ازاينرو نظام اخلاقي اسلام گوياي مجموعهاي هماهنگ و مرتبط از ارزشها و لزومها درباره صفات نفساني و رفتارهاي اختياري است كه تمام آنها براساس جهانبيني خاص (مصباح يزدي، 1391الف، ج 1، ص 98)، هدف واحدي دارند (مصباح يزدي، 1391ب، ص 139).
خالقيت خدا تنها در منشأ وجود فاعل اخلاقي و آغاز حرکت اخلاقي خلاصه نميشود، بلکه در طول انجام فعل اخلاقي نيز نقش برجستهاي دارد و سبب توجه به بروز ربوبيت تکويني حضرت حق ميشود که با اعتقاد به اين نوع توحيد و احساس نياز هميشگي، بندگي و عبوديت در اخلاق که ريشه تمام فضايل اخلاقي به حساب ميآيد، حاصل ميشود.
نيت تقرب الهي داشتن فاعل در تمام افعال اخلاقي جهت دوم توحيدمحوري در حين انجام افعال اختياري است که نظام اخلاقي اسلام تمام ارزش اخلاقي را به نيت تقرب الهي وابسته ميداند؛ زيرا: اولاً، امکان دارد فعلي ظاهراً نيکو باشد، اما با نيت صحيح انجام نشود؛ مانند اينکه انسان به فقيري از روي خودنمايي صدقه بدهد.
از نگاه نظام اخلاقي اسلام، چنين نيتي درصورتيکه به عنوان نيت توحيدي نباشد، هرگز نميتواند انسان را به هدف اخلاق يعني قرب الهي و خدايي شدن برساند؛ زيرا اساساً هيچ توجهي به خدا و کمال نفس و تکامل روحي خود ندارد، بلکه بيشتر به هدف کسب سرمايه يا اعتبارات اجتماعي مانند شهرت و مقام است که به آن ميرسد.
خداشناسي انسان براي وصول به هدف اخلاق، بايد بيشترين تلاش خود را براي خداشناسي در نيت به کار برد؛ زيرا بينش توحيدي در رفتار جوانحي و نيت جريان دارد و نيت الهي داشتن در تمام رفتارهاي اخلاقي، اعم از اخلاق الهي، فردي، اجتماعي و زيستمحيطي سريان پيدا ميکند.