چکیده:
از میان سرگرمیهای پنجگانۀ موجود در فرهنگ بشری (سرگرمیهای زبانی، تصویری، منطقی، عددی و بازی کردنی) جدول کلمات متقاطع موقعیتی ویژه دارد، چرا که هم تفریحی جهانی است و هم منطقهای. وجه جهانی این سرگرمی را میتوان با نگاهی به مطبوعات جهان دریافت؛ تقریباً روزنامۀ پرفروش و کثیرالانتشاری در جهان وجود ندارد که فاقد جدول باشد. وجه منطقهای این سرگرمی نیز به این اعتبار قابل طرح است که بر مبنای زبانهای خاص و بازی با امکانات زبانی به طور عام شکل گرفته است و از این رو، بر اساس الگوهای زبانی و فرهنگی طراحان و حلکنندگانش تعریف میشود. پرسش این مقاله چگونگی تعریف لغات مختلف در جدولهای کلمات متقاطع فارسی و الگوهای خاص این تعریفهاست تا از این رهگذر به الگویی دست یابد که در این مقاله از آن تحت عنوان «معنیشناسی جدول کلمات متقاطع» یاد میشود. جامعۀ آماری مشتمل است بر جدولهای کلمات متقاطع که در یک دورۀ یک ماهه از روزنامۀ ایران استخراج شدهاند. چارچوب نظریِ معنیشناسی واژگانی ساختگرا برای تحلیل دادهها به کار گرفته شده است تا با طبقهبندی شیوههای معنیکردن واژهها الگوی توضیحنویسی برای مداخل جدولهای فارسی را معرفی و دستهبندی شود. نتایج این پژوهش نشان میدهند که عواملی چون همنویسگی و ویژگیهای نگارشی زبان فارسی در طراحی این جدولها از نقشی اساسی و تعیینکننده برخوردارند. همچنین، تعریفهای مبتنی بر باورهای اجتماعی، باهمآییها، ارائۀ بخشی از کلمه، واژههای غیرفارسی، نامآواها، صورتهای فارسی گفتاری، بخشی از اصطلاح، ضربالمثل یا فعل و نیز، واژههای کودکانه هم میتوانند در عرصۀ «معنیشناسی جدولی» حضور داشته باشند. افزون بر موارد پیشگفته، شیوههای ابتکاری معنی-کردن واژهها در کنار شوخیهای زبانی و بازیهای نوشتاری در ترتیب و توالی حروف در جدول، از دیگر مواردی هستند که در این پژوهش بررسی شده است به گونهای که تفاوتهای سبکی در تعریف مدخلهای واژگانی فرهنگ لغات و خانههای جدول کلمات متقاطع مشخص شده است. دستاورد این تحقیق شفافسازی طرح الگوی ساماندهی جدولهای عادی و ویژه در فارسی دستکم بر مبنای پیکرۀ تحقیق است که میتواند تلویحاتی کاربردی برای آموزش زبان فارسی نیز در بر داشته باشد.
Cross word puzzles have gained special status among the amusements (linguistics, pictorial, logical, numerical, game ones) for being a universal and local amusement at the simultaneously. They are universal because there cannot be found any daily newspapers without them. As for their local character, they are designed and framed based on the specific characteristics of the native/ local languages and cultural patterns within which they are framed. The question of the present paper is what is the dominant pattern of lexical definition in these puzzles which guides us to the semantics of Persian cross word puzzles? The corpus of this study has been formed by gathering data from of Persian cross word puzzles used in Iran newspaper during one month. Structural lexical semantics approach has been used here to classify definitional categories. As for the results, they show that some factors like homography play important roles in the design of such puzzles, besides definitions based on socio-cultural and cognitive encyclopedic knowledge, collocations, onomatopoeias, colloquials, parts of idioms or proverbs, and nursery/ child-like wordings which are used there. Innovative ways of defining words like using language jokes or writing games have been spotted. These specific features show stylistic differences in designing cross word puzzles and lexical definitions of dictionaries. The findings of such a research is a step to the clarification of patterns through which general and specific cross word puzzles are designed. The present paper has some implications for the teaching of Persian using cross word puzzles.
خلاصه ماشینی:
معنيشناسي جدول کلمات متقـاطع : مـروري بـر الگوهـاي تعريـف واژه هـا در جدول هاي فارسي از ديدگاه معنيشناسي واژگاني ساخت گرا / محمودي بختياري، بهروز دانشيار دانشگاه تهران ، تهران ، ايران / مهرابي، معصومه استاديار دانشگاه آيت الله بروجردي، بروجرد، ايران چکيده : از ميان سـرگرميهاي پنج گانـۀ موجـود در فرهنـگ بشـري (سـرگرميهاي زبـاني، تصويري، منطقي، عددي و بازي کردني) جدول کلمات متقاطع موقعيتي ويژه دارد، چرا کـه هم تفريحي جهاني است و هم منطقه اي.
چارچوب نظريِ معنيشناسي واژگاني ساخت گرا براي تحليل داده هـا بـه کـار گرفتـه شـده است تا با طبقه بنـدي شـيوه هاي معنيکـردن واژه هـا الگـوي توضيح نويسـي بـراي مـداخل جدول هاي فارسي معرفي و دسته بندي شود.
افزون بر مـوارد پيش گفتـه ، شـيوه هاي ابتکـاري معنيکردن واژه ها در کنـار شـوخيهاي زبـاني و بازيهـاي نوشـتاري در ترتيـب و تـوالي حروف در جدول ، از ديگر مواردي هستند که در اين پژوهش بررسي شده است به گونه اي که تفاوت هاي سبکي در تعريف مدخل هاي واژگـاني فرهنـگ لغـات و خانـه هاي جـدول کلمات متقاطع مشـخص شـده اسـت .
دستاورد اين تحقيق شفاف سازي طرح الگوي سامان دهي جدول هاي عادي و ويـژه در فارسي دست کم بر مبناي پيکـرة تحقيـق اسـت کـه ميتوانـد تلويحـاتي کـاربردي بـراي آموزش زبان فارسي نيز در بر داشته باشد.
آمار موارد بررسي شده بر اساس تعداد حـروف آن هـا بـه شـرح زيـر اسـت کـه در جدول (١) ميآيد: جدول (١): واژه هاي هدف بر مبناي تعداد حروف در جدول هاي کلمات متقاطع در پيکرة تحقيق حاضر {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} آمار اين جدول نشان ميدهد که طراحـان جـدول فارسـي بيشـتر از کلمـات چهـار حرفـي استفاده ميکنند و هر چه تعداد حروف افزايش مييابد، احتمال حضور آن کلمـه در جـدول کمتر ميشود.