چکیده:
منطقه سیستان یکی از مناطق استراتژیک کشور است که حیات آن وابسته به برقراری پایدار جریان آب رودخانه هیرمند میباشد. در این تحقیق، روند تغییرات مساحت تالابهای هامون و سایر پیکرههای آبی واقع در منطقه سیستان و عوامل موثر بر آن با استفاده از تصاویر و محصولات ماهوارهای، دادههای هواشناسی و آزمون من-کندال و شیب سن مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از دادههای هواشناسی دمای حداقل، دمای حداکثر، دمای میانگین، بارش و تبخیر ایستگاه زابل در بازه زمانی 2018-1985؛ محصولات ماهوارهای شامل پهنههای آبی مستخرج از تصاویر ماهوارهای لندست 2020-1985، شاخص تفاضلی پوشش گیاهی، شاخص شدت خشکسالی پالمر و همچنین تصاویر ماهوارهای سنتینل 2 و ثقل سنجی GRACE در بازه زمانی 2022-2000 استفاده شد. برای بررسی آخرین وضعیت و محاسبه پهنههای آبی منطقه سیستان، از شاخص اتوماتیک استخراج آب (AWEI) با استفاده از تصاویر سنتینل 2 در شهریور 1401 استفاده شد. نتایج حاصل نشان دهنده روند کاهشی معنیدار پارامترهای دمای حداقل، دمای حداکثر، دمای میانگین، بارش، مساحت پهنههای آبی و شاخص خشکسالی پالمر است. از طرفی تغییرات شاخص NDVI روندی افزایشی معنیدار را نشان داد که ناشی از توسعه کمّی اراضی زیر کشت کشاورزی در دشت سیستان است. فعالیتهای کشور افغانستان در بالادست حوضه آبریز هیرمند نیز بر منابع آب ورودی این رودخانه به ایران تاثیرگذار است. نتایج حاصل از شاخص AWEI نشان داد پس از بهرهبرداری کامل از بند انحرافی کمالخان، مسیر طبیعی جریان آب رودخانه هیرمند به سمت گودزره منحرف شده به نحویکه مانع ورود آب به خاک ایران گردیده باعث آبگیری شورهزار گودزره شده است به گونهای که مساحت آب جریان یافته در گودزره بیش از 34 هزار هکتار و مساحت آب پشت سد کمالخان معادل 2899 هکتار میباشد در حالیکه مساحت آب ذخیره شده در مجموعه چاه نیمهها معادل 3747 هکتار است که مؤید تاثیر بهرهبرداری سد کمالخان بر جریان طبیعی رودخانه هیرمند است.
Sistan region is one of the important regions whose life depends on the flow of Hirmand river. In this research, the trend of changes in the area of Hamoon wetlands and the factors affecting it, were investigated using satellite and meteorological data. For this purpose, the minimum, maximum, average temperature, precipitation and evaporation of Zabol station were used in the period of 1985-2018. Furthermore, satellite products include water bodies extracted from Landsat satellite images (JRC products 1985-2020), NDVI, PDSI, Sentinel 2 and GRACE satellite data used in the period of 2000-2022. The man-Kendall and Sen’s slope tests were used for evaluating time series trends of data. AWEI index was used to calculate the water areas of Sistan region. The results show a significant decrease the minimum, maximum, average temperature, precipitation, area of permanent water bodies, GRACE and PDSI. On the other hand, the changes in NDVI showed a significant increasing trend, which is caused by the quantitative development of agricultural lands in the Sistan plain. Also, the anthropogenic activities of Afghanistan have an impact on this river entering Iran. The results of the AWEI index showed that after the full exploitation of the Kamal Khan diversion dam, the natural flow of the Hirmand River has been diverted towards Gowdzereh in such a way that the area of water flowing in Gowdzereh is more than 34000 hectares and the area of water behind the Kamal-Khan dam is equal to 2899 hectares, which confirms the diversion effect of Kamal Khan Dam.