چکیده:
تحلیل محتوا یکی از شیوههایی است که ضمن استخراج مضامین متن، دیدگاههای خاص
موجود در آن را آشکار میسازد. بدین ترتیب میتوان به نقطه نظرات نویسنده یا گوینده
وقوف حاصل نمود. حکمتها یا کلمات قصار نهجالبلاغه با این شیوه مورد عنایت قرار گرفته و
مقولههای اصلی از آنها استخراج شدهاند. سپس با توجه به این مقولهها مجموعه حکمتها
مطالعه شده و به تناسب در ذیل هر یک از مقولهها آورده شدهاند. مقولههای اصلی به دست
آمده عبارتاند از: «اقتصاد»، «سیاست»، «مدیریت»، «تربیت»، «آسیبشناسی اجتماعی»،
«ستمگری»، «مشورت»، «قوانین اجتماعی» و «دوستی.» شمارهگذاری نهجالبلاغه فیضالاسلام
کار تصمیم در مورد «بندهای تحلیل» را ساده نموده و هر شماره، یک بند تحلیل به حساب
آمده است که پس از مطالعه کامل متن مورد نظر، عناوین فرعی حاصل آمده و در جداول
مرتب شدهاند.
حاصل کار که نیل به دیدگاه اجتماعی حکمتهای نهجالبلاغه است به قرار زیر
میباشد: «روابط و مناسبات بین افراد و تصحیح و مراقبت بر حسن این ارتباط.»
حکمتها بر همزیستی و عدم تزاحم تأکید میورزند و در ضمن مقولههای مختلف، این امر
مورد توجه قرار میگیرد. ابعاد
مختلف این برقراری ارتباط و رعایت حال دیگران در ذیل عناوین فرعی به سهولت قابل
مشاهده است.
نهاد فرهنگ که بخش مهمی از آن اجتماعی شدن و رعایت اخلاق جمعی است چونان نخ
تسبیح نهادهای اقتصاد، سیاست و جامعه را با هم نگه میدارد. اخلاق اجتماعی در قالب
هنجارها، ارزشها، قوانین و غیره ظاهر میشود که حکمتهای نهجالبلاغه به خوبی آنها را
برجسته ساخته است.
خلاصه ماشینی:
"منظور ما از این سخن بطور قطع این نخواهد بود که دین مشخصا برای اصلاح جمع آمده و ساختن یک فرد مورد نظر نبوده است، بلکه مقصود این است که تمام ادیان به خصوصیات اجتماعی زمان خود بذل توجه نموده و سعی در اصلاح روابط بین فردی و در سطح جامعه کل نمودهاند.
انجام این کار براساس یک شیوه تحقیق خاص که به «تحلیل محتوی» شهرت دارد انجام پذیرفته است و با توجه به گستردگی دامنه مطالعات اجتماعی، بحث این مجموعه بر محور عناوین «اقتصاد»، «سیاست»، «مدیریت»، «تربیت»، «آسیبشناسی اجتماعی»، «ستمگری»، «مشورت»، «قوانین اجتماعی» و «دوستی» میباشد که مقولههای (categories)این تحلیل محتوا را تشکیل داده و هر یک به نوبه خود واجد عناوین فرعی یا متغیرها است.
مقولههایی که پس از یک بررسی اجمالی در قسمت حکمتهای (کلمات قصار) نهجالبلاغه به آنها دست یافتهایم به عنوان اهداف ویژه یا فرضیات این پژوهش متذکر میشویم: ـ درمسایل اقتصادی عناوین نگرش صحیح درباره دارایی، محرومیت اجتماعی، صدقات، عدالت اقتصادی، اهتمام به امر دارایی، میانهروی در مال، آفات دارایی، پرداخت حقوق شرعی، قناعت، شکر، حاجت از نااهلان نخواستن، ویژگیهای ثروت و ناپایداری مال مورد نظر است.
$$$ جدول شماره 3 بر روی هم، این مسایل و نظایر این ها نشاندهنده دیدگاه سیاسی نهجالبلاغه در لابلای کلمات قصار است که توجه عمیق سیاستمداران را طلب میکند تا نظام سیاسی هرچه بیشتر، به نسبت خود با موازین مکتب که به موضوع فرهنگ مربوط است نایل شود.
در فصل تربیت اجتماعی که 27 واحد ثبت و 12 درصد دیدگاه اجتماعی کلمات قصار را در برگرفته بر این اصول تاکید شده است که برای اصلاح جامعه از بعد تربیتی، ضرورتا افراد باید به تصحیح اعمال خود بپردازند."