چکیده:
امر به معروف و نهی از منکر، از فرایض دینی و نهادهای حقوقی اسلامی است که به صورت همراه و همزاد یکدیگر استعمال و تأکید شده اند. در واقع؛ این نهاد، متشکل از دو بعد رفتاری است که اقتران عملی داشته و هدف مشترکی را که همانا تنقیح و پالایش رفتارهای عمومی و تحکیم آنها بر پایة ارزشهای اجتماعی و اسلامی و عدم دستیازی به نقض این ارزشها از طریق سیستم خودپایش یا نظارت همگانی است، دنبال و تعقیب میکنند. کارکرد پیشگیرانة این نهاد در رابطه با عدم تخطی از هنجارهای کیفری، اجتماعی و اخلاقی – دینی، مهمترین بخش و بافت آن را تشکیل میدهد که از منظر حقوق پیشگیری و جرم شناسی پیشگیرانه، به مثابه ابزاری در راستای پیشگری اجتماعی به شمار میآید.این جستار، با تمرکز بر مقولة امر به معروف و نهی از منکر به منزلة رهگذری پیشگیرانه از وقوع هرگونه بزه در فرایند اجتماعی، به دنبال تببین جایگاه پیشگیرانة آن و توضیح نقش نخستین این مقوله در پیدایی و پدیداری آن میباشد.
خلاصه ماشینی:
"فارغ از اینکه این مقوله امر و نهی، به عنوان قاعده و اصل در نظام اسلامی به مفهوم اعم و نظام حقوق اسلامی در معنای اخص بوده و هست، این نهاد به منزلة ابزاری پیشگیرانه در دنیای علوم جنایی و به ویژه جرم شناسی نیز قلمداد میشود که به موجب آن، همانگونه که میتواند افراد جامعه را از ارتکاب هرگونه گناه بازدارد، میتواند در قبال دستیازی تابعان اجتماعی به وقوع جرم نیز نقشی پیشگیرانه ایفا کند.
از آنجا که مقولة امر به معروف و نهی از منکر نیز سعی دارد از طریق آموزش و فرهنگ سازی در روند جامعه، بازیگران سناریوی اجتماعی را به سویی سوق دهد که اعتلای جامعه را به دنبال داشته باشد، یکی از ابزارهای وزین پیشگیری اجتماعی در گسترة جرم شناسی پیشگیرانه به شمار میآید که موضوع نخستین این نوشتار است.
بدین سان، صرف وجود نهاد امر به معروف، اعم از تبلور سخت افزاری و نرم افزاری، واجد جنبهای آموزشی است که برخی از تابعان اجتماعی با علم و آگاهی بر آن و به صرف تأسیس و قابلیت اجرایی آن، از هرگونه تعدی و نقض هنجارهای اجتماعی و کیفری خودداری و کرده و از این منظر، از یک سو به کاهش جرم یاری میرسانند و از سوی دیگر، پیشگیرانه بودن نهاد امر به معروف و نهی از منکر را نیز به سهم خود ثابت میکنند.
در قلمرو سیاست جنایی اجتماعی و مرتبط با گناه، یکی از ابزارهای کارامد برای تحقق این مهم، نهاد امر به معروف و نهی از منکر است که به واسطة نزدیکی گناه و جرم به همان اندازه که در قلمرو منع دستیازی به گناه میتواند مؤثر باشد، در گسترة عدم وقوع بزه و بزهکاری نیز همین کاربرد را داشته و به مثابه تدبیری در وادی پیشگیری غیر کیفری یا کنشی ایفای نقش میکند."