خلاصه ماشینی:
دربارهء معاهدات صلحی که با رؤسای دهقانان شهرهای مختلف خراسان منعقد شده آغاز میکند و توضیح میدهد که در آن زمان سهگونه مالیات به نام جزیه،خراج و وظیفه وجود داشت که عملا گاهی هرسه نوع،و گاهی دو نوع از آن و زمانی فقط یکی از آنها اخذ میشد،مسؤولیت گردآوردن این مالیاتها برعهدهء ساکنین محلی و دهبانان بود.
به عقیدهء وی در خراسان یک نوع مالیات که جزیه یا خراج نامیده میشد،وجود داشت که پس از عقد عهدنامهء صلح از هریک از افراد اخذ میشد،این معاهدات میزان مالیات ثابتی که میباید از هر منطقه به دست میآمد را معین کرده بود.
بلاذری به مبلغ مورد توافق اشاره کرده61و بیان نموده که مالیات مشترک در موقعی دیگر وضع شده است آنجا که میگوید:«هنگامی که علی بن ابی طالب(ع)به روزگار خلافت خویش در کوفه بود،ماهویه-مرزبان مرو-به خدمت وی شد،علی[ع]به دهقانان و اسواران و دهسالاران نامه نوشت که جزیه بدو بپردازند71».
(به تصویر صفحه مراجعه شود) این مطلب دلالت دارد که علاوه بر دهبانان،عاملین عرب نیز حضور داشتهاند که به اخذ مالیات در شهرها مأمور میشدند و ممکن نیست که این مالیات مربوط به جزیهء مشترک باشد که جمعآوری آن برعهدهء دهبانان بوده است.
گویند:پس ابو الصیدا مردم سمرقند و اطراف آن را به اسلام خواند به شرط آنکه جزیه از آنها برداشته شود،و کسانی با شتاب به مسلمانی روی آوردند، غوزک-امیر منطقه-به اشرس نوشت که خراج کاستی گرفته،اشرس به ابی العمر طه نوشت که خراج مایهء قوّت مسلمانان است.
- Christensen-:L'Iran sous les sassanides Copenhague 1936 - Gibb,Arab conquest In Central Asia - Bartold.