چکیده:
فرایندهای بیرونی زمین و اشکال ناشی از آنها،اصولا تابع شرایط اقلیمی حاکم بر هر منطه در بستر زمان است.آثار و شواهد تغییرات اقلیمی دورهی کواترنر که مهمترین آنها آثار یخچالی است، پدیدههای گوناگون ژئومورفولوژیکی را در سطح خارجی پوستهی زمین برجای گذاشتهاند که باتوجه به آنها میتوان،شرایط اقلیمی گذشته را بازسازی کرد.
مطالعه یخچالشناسی در ایران،به سال 1933 و کارهای هانس بوبک نسبت داده میشود.اما پژوهشگران ایرانی،به ویژه در ده سال گذشته،حقیقات عمیقتری دربارهی شرایط اقلیمی در ایران دورهی کواترنر به عمل آوردهاند و طبیعی است که دستاوردهای جدیدی نیز نصیب آنها شده باشد.
در این مقاله،ابتدا با شیوههای شکلشناسی مجازی،آثار سیرکهای کوچک و بزرگ یخچالی بر روی نقشه توپوگرافی منطقه مشخص،و خط برف دائمی منطقه در آخرین دورهی یخبندان به روش «رایت»تعیین شد.سپس با تعمق در آمار اقلیمی ثبتشدهی فعلی و باتوجه به میزان افت آهنگ محیطی،نقشههای همبارش و همدمای کنونی منطقه را ترسیم و با ایجاد رابطهی خطی میان ارتفاع و دما،و نیز دما و بارش،نقشههای دما و بارش دوران گذشته را بازسازی کردیم.سپس با تحلیل میزان برفباری گذشته و زمان لازم برای حرکت زبانهی یخی از ارتفاع خط برف،سورمق به عنوان خط تعادل آب و یخشناسایی شد.
در مرحلهی بعد،با اتکا به آثار و شواهد ژئومورفیک باقی مانده از یخچالهای کواترنر،یکی از مناطقی که تحت حاکمیت این زبانههای یخی بود،یعنی منطقهی اقلید فارس،شناسایی شد.در نتیجه،با روشهای معمول در ژئومورفولوژی،به بازسازی شرایط محیطی منطقه در سردترین فاز یخی دورهی کواترنر پرداختیم و برای اولین بار،وجود آثار یخچالی در اقلید فارس ثابت شد.
خلاصه ماشینی:
"آثار یخچالی در حوضهی اقلید فارس دکتر محمد حسین رامشت استاد جغرافیای دانشگاه اصفهان محمد مهدی کاظمی کارشناس ارشد ژئومورفولوژی،دبیر جغرافیای منطقهی دورودزن فارسچکیده فرایندهای بیرونی زمین و اشکال ناشی از آنها،اصولا تابع شرایط اقلیمی حاکم بر هر منطه در بستر زمان است.
خط تعادل آب و یخ مطالعات انجام شده روی منطقهی اقلید نشان میدهد،اگرچه خط برف دائمی در ارتفاع 2960 متری برآورد شده و حدود هزار متر از سورمق در گذشته بالاتر بوده است،ولی خط تعادل یخ و آب به مراتب پایینتر از خط برف دائمی است.
گذرگاه عبور یخ به سمت سورمق(عکس از کاظمی) باتوجه به وضعیت دما و بارش و شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه در دورههای سرد،جریان عظیم آبی که چنین کاوشی انجام دهد، امکانپذیر نبوده بلکه این گذرگاه با حرکت زبانهی یخی به سمت سورمق ایجاد شده است.
دلایل زیر ما را به اثبات وجود آثار یخچالی در منطقهی اقلید فارس که در دورهی کواترنر تحت حاکمیت عملکرد زبانههای یخی بوده است،رهنمون ساخت: -بازسازی رقومی شرایط اقلیمی گذشته به روش رایت؛ -شواهد شکلشناسی مجازی از خطوط میزان منحنی در نقشههای توپوگرافی؛ -شکل و فرم درههای اصلی کوهستانی و معبر یخی اقلید-سورمق -وجود آثار متعدد سیرکهای یخچالی در ارتفاعات مشرف به منطقه -نبودن آثار تراسهای دریاچهای در حاشیهی دریاچهی سورمق -نبود نشانههای مدنی قدیمی در حوضه،باوجود اراضی نسبتا هموار و آب شیرین کافی -تحلیلهای اقلیمی از شرایط حرارتی محیط امید است اینگونه مطالعات بنیادی،ضمن روشن کرد بهتر گذشتهی طبیعی منطقه،زمینهی دستیابی به راهبردهای کلان در توسعهی منطقهای و آمایش سرزمین را برای برنامهریزان فراهم سازد."