چکیده:
موضوع اصلی این مقاله بحث از اغراق به عنوان یکی از نیرومندترین عناصر خیال و آمیختگی آن با آرایههای ادبی گوناگون و بررسی اغراق به عنوان جوهر حماسه است زیرا به کار بردن صور خیال گوناگون در ساختمان حماسه وقتی به عظمت موضوع میانجامد،که اغراق و بزرگنمایی را نیز در پی داشته باشد. بدین لحاظ در این گفتار از ارتباط اغراق با آرایههای گوناگون ادبی در حماسهء عظیم حکیم طوس سخن به میان آمده است و در این میان جهت بیان این آمیختگی و اثبات این مدعا بهنظر علمای فن بیان استناد گردیده و از پژوهشهای آنان بهرهء وافی گرفته شده است. لازم به ذکر است رابطهء رسایی و زیبایی تشبیه و استعاره به هنگام آمیختگی با اغراق جهت دوری از اطالهء کلام به اجمال بیان شده است تا مجالی برای مباحث دیگر از قبیل ارتباط اغراق با کنایه و تضاد و اسناد مجازی وتجاهل و دیگر آرایشهای شعری باقی بماند.بعلاوه براین،پیوستگی اغراق-این عنصر خیالی نیرومند-با آرایههایی چون کنایه و تضاد بررسی تازهای است که در این نوشتار بدان پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
همچنین در استعاره از برخی اسطورهها چون اژدها،سیمرغ،دیو(برای انسان)،حیوان،طبیعت وامثال آن اغراق منظور نظر وی بوده است و در این میان از تشبیهات مختلف برای یاراد بیان مبالغهآمیز استفاده میکند؛چنانکه جدا از تشبیهات ساده وی که پیشتر از آن بحث شد،تشبیهات تفضیلی،مقلوب یا معکوس،مشروط و بلیغ را به صورتهای مختلف به کار میگیرد و در این میان اغراق کلام وی بیش از گونههای دیگر تشبیه محسوس میگردد؛مثلا،گاهی برتری مشبّه را برمشبّهبه در قالب تشبیه تفضیل با جلوه بیشتری نمایان میسازد.
کنایاتی که عظمت و بیکرانی را با استفاده از عناصر مختلف طبیعت به تصویر بخشیده است؛به بیانی در زمینه کنایات،شاهنامه عرصهای فراخ و گسترده برای ذهن خلاّق وی فراهم آورده است زیرا او به یاری اغراق و کنایه به بسیاری از تشبیهات کلیشهای و تکراری خود صورت تازه و جدیدی بخشیده است؛بهطوری که در بعضی تعابیر کنایی او وجود تشبیهاتی خودنمایی میکند که در اصل برمدار صورتی از اغراق قرار دارند.
(شمیسا 0731،ص 08)در هرحال باید گفت وقتی گوینده در اسناد امری به امری اظهار بیاطّلاعی میکند،باوجوداینکه به شباهت آن دو آگاهی دارد،در حقیقت به مانندگی آن دو کمک کرده و تشبیه را به گونهای پوشیده به حد اعلا میرساند؛ضمن اینکه برای صورت خیالی اغراق راه ورودی را باز میکند؛چنان که در این بیت: ندانم این شب قدر است یا ستاره روز تویی برابر من یا خیال در نظرم.