چکیده:
تدوین دستور زبان فارسی تاریخی اروپایی ایرانی دارد.از اوایل قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم چندین دستور زبان فارسی به زبانهای اروپایی منتشر شد. این دستورها توسط خاورشناسان و گاهی هم با همکاری ایرانیان داخل و خارج از کشور تنظیم میشد.انتشار آنها پاسخی به نیاز روزافزون مطالعات ایرانی بود که در مراکز مهم خاورشناسی اروپا انجام میگرفت.الکساندر شودزکو در پاریس،میرزا حبیب اصفهانی در قسطنطنیه،آلبر دو بیبرستین کازیمیرسکی در پاریس و بخصوص میرزا عبد العظیم قریب گرکانی در تهران کوششهای ارزندهای را بمنظور تدوین یک دستور زبان فارسی جامع ارائه نمودند،بویژه دانشمند اخیر که تدوین دستور زبان فارسی را در ایران با تدریس زبان و ادبیات فارسی قرین نمود.در این بخش دوم مقاله به بررسی و تشریح روند تاریخی دستور زبان فارسی در نیمهء دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
لکن در سال 2781 دستوری فارسی با عنوان«کتاب دستور سخن»که در آن برای اولین بار واژه«دستور»بجای«نحو»استفاده شده بود،در قسطنطنیه منتشر میشود که دوباره توجه ایرانشناسان و ترکشناسان پاریس را به نام مؤلف آن جلب میکند،چونکه وی چند سال قبل از آن«میزانتروپ»اثر مولیر را با عنوان «گزارش مردم گریز»ترجمه کرده بود و خیلی زود هم مورد توجه و تحسین همین خاورشناسان قرار گرفته بود.
Ferte??) ،که او نیز شاگرد دار مستتر بود و در استانبول به امور کنسولی سفارت(فرته در سال 4981 به مقام کنسول فرانسه در تهران و سپس در سال بعد به مقام رئیس دفتر این سفارت منسوب میشود)فرانسه میپرداخت،با میرزا حبیب آشنایی پیدا میکند و باهم به مراودهء علمی میپردازند و چند اثر کلاسیک ادبیات فارسی را نیز باهم منتشر میکنند.
بنابراین اگر به زبان حال آنوقت-جریان فکری-گفته شود که میرزا حبیب هم جزو همین دهریون(بامداد،ج 1،ص 452؛براون،از سعدی تا جامی،ص 116)و افراد بیدین و بیپروا از آیین(آلن رنه لوساژ،سرگذشت ژیل بلاس،میرزا صالح،7731،مقدمه)بود،سختی بگزاف گفته نشده است،چونکه دار مستتر که با آثار جلال الدین میرزا و میرزا حبیب و هم با اثار فتحعلی آخوندزاده و نیز مترجم او،میرزا جعفر،آشنایی داشت،در مورد دو فرد اخیر میگفت:«بک ترک در خدمت روسیه،کاپیتان فتحعلی،که اسکریب (Scribe) را در ذهن زنده میکند،در خود احساس شاعری میکند و به زبان ترکی آذربایجانی چهار کمدی با مضمون اخلاق و آداب و رسوم مینویسد که میرزا جعفر نامی،که بخاطر چندان پایبند نبودن به راست کیشی از ایران به تفلیس پناهنده شده بود،آنها را به فارسی ترجمه میکند» (Jour.