چکیده:
زدودن موانع اداری دسترسی زنان و گروههای محروم روستایی به اعتبارات رسمی بانک با تدابیری چون گرو گذاری زنجیرهای(همانند طرح بهسازی مسکن روستایی در کشور خودمان)و گروهی(همانند بانک گرامین)توأم با حمایتهای تکمیلی مانند معافیت مالیاتی، طرحهای ابتکاری(نظیر وام خود اشتغالی به دانش آموختگان روستایی یا طرحهای اشتغالزای زودبازده)،رفع ضوابط دست و پاگیر،بیمه سرمایه گذاری، بهبود نرخ سود سپرده گذاری و غیره؛ *به رسمیت شناختن و پشتیبانی از سازمانهای غیر دولتی پویا در عرصه توانمند سازی زنان روستایی و تشویق جهت گیری آنها در راستای کار آفرینی و ساماندهی کسب و کارهای زنان روستایی؛ *جلب حمایتهای نهادهای بین المللی مانند فائو،بانک جهانی،برنامه توسعه سازمان ملل،مراکز همکاریهای توسعه بین المللی کشورهای اروپایی،آسیایی و آمریکایی، بانک آسیایی،بانک کشورهای اسلامی و غیره،برای تأمین اعتبارات و منابع مورد نیاز برای ساماندهی،کارآفرینی و درآمد زایی زنان روستایی با رویکرد فقر زدایی، توانمند سازی و ظرفیت سازی با اتکا به منابع محلی بویژه با کمک سازمانهای غیر دولتی پویا؛ *جهت دهی ارایه اعتبارات روستایی و کمکهای حمایتی مانند اعتبارات کمیته امداد امام(ره)به سمت و سوی کارآفرینی و تولید و درآمد زایی به جای خدمات مصرفی مقطعی؛ *پشتیبانی ویژه از تشکلهای زنان روستایی و حمایت از تشکلهای موجود بویژه با دادن اعتبارات و وام تشکیلاتی به آنها برای سرمایه گذاری مولد و کارآفرینی اجتماعی؛ *توسعه زیر ساختهای روستایی و هموار کردن زمینه سرمایه گذاری در این مناطق برای ایجاد اشتغال و درآمد زایی به سود افراد روستایی از جمله زنان و گروههای محروم.یارویی با چنین تردیدهایی برخی به امکانات درآمد زایی،برخی به دادن فرصت دسترسی به منابع تأمین نهادهها،پارهای به امکان فروش محصولات در بازار و برخی دیگر به کارایی جریانهای مالی اشاره کردهاند.تمام بررسیها افزون بر اندازه گیری موفقیتهای بانک گرامین،ضعفهای آن را نیز بررسی کردند.و کوشیدهاند به پرسشی از این دست پاسخی شایسته دهند:«آیا بانک گرامین یک سرمایه گذاری اجتماعی مناسب بوده است؟»؛ این گونه که: «اگر بانک گرامین،در قامت یکی از بهترین سازمانهای اقتصادی خرد،یک سرمایه گذاری اجتماعی یکسره موفق نبوده است،ولی موفقیتهای آن با توجه به بستر نامساعد برشمرده شده امیدی برای دیگر سازمانهای اقتصاد خرد شمرده میشود.» در هر صورت،گذشته از میزان تایید یا تردید نهفته در ارزیابیهای به عمل آمده از بانک گرامین،این واقعیت را میتوان با جدیت بیان داشت که با توجه به بستر نامساعد اقتصادی،بانک گرامین در این مدت ترقی و رونقی داشته است و برخی از محرومیتهای ناشی از سیل و طوفان،فساد مالی دولتی،هنجارهای نا مساعد برای فعالیت اجتماعی و اقتصادی زنان و نابرابریهای اقتصادی و ارزشی را کاهش داده است.در پایان میبایست یاد آور شد که بر اساس آنچه که تجربه بانک گرامین نشان داده است،دسترسی آسان فقرا به اعتبارات همراه با حمایتهای لازم میتواند زمینه مشارکت اجتماعی نهادمند،کار آفرینی،و درآمد زایی و در کل توانمند سازی آنها را فراهم آورد و از این رو پیشنهادهای زیر را میتوان برای شرایط ایران در ابعاد سیاسی،مدیریتی، اجرایی و پژوهشی ارایه کرد *شناسایی نیازمندیها،منابع و رویههای مناسب برای ارایه خدمات اعتباری به روستائیان بویژه گروههای محروم و زنان روستایی؛ *پشتیبانی از ابتکارات فردی و گروهی زنان روستایی و دیگر گروهها در زمینه کارآفرینی؛ *شناسایی و حمایت و تشویق زنان کارآفرین روستایی 2L دستاورد بانک گرامین در پرتو موفقیتهای فزاینده و در یک فرایند تکاملی به الگویی جهانی و گرانیگاه شبکه جهانی مؤسسات و افرادی بدل شده است که اقتصاد خرد و گردش اعتبارات را رهیافتی مؤثر برای فقرزدایی و توسعه میپندارند و در عمل آن را به کار گرفتهاند.همکاری بانک گرامین در عرصه توسعه و فقرزدایی را میتوان جنبشی برای توانمند سازی مبتنی بر اعتبارات، بانکداری و سرمایه گذاری برای تهی دستان معرفی کرد. و دیگر کارآفرینان و تشکیل شبکه زنان کار آفرین روستایی کشور جهت ارزشگذاری و فرهنگ سازی اجتماعی و فراهم آوردن امکان تبادل تجربه بین زنان و مشارکت آنها در امور سیاستگذاری و غیره؛ *شناسایی و ساماندهی منابع اعتباری غیر رسمی روستایی؛ *ترویج اعتبارات،پس انداز،سرمایه گذاری در مناطق روستایی؛ *ساماندهی شبکه صندوقهای قرض الحسنه روستایی در سطح کشور برای تأمین و تسهیل دسترسی زنان و دیگر گروههای تهیدست روستایی به اعتبارات، امکان تشکیل پس انداز و سرمایه گذاری؛ *شناسایی زمینهها و امکانات کارآفرینی،و درآمد زایی متناسب با شرایط زنان روستایی و گروههای تهیدست و حمایت از به کار گیری امکانات از جمله در زمینه صنایع تبدیلی،صنایع دستی روستایی،گردشگری روستایی و غیره؛ *طراحی و استقرار سیستمهای اطلاعاتی و مدیریتی غیر متمرکز و هماهنگ سازی نهادهای مربوط به اعتبارات روستایی؛ هنگامی که بانک گرامین پدید آمد و تلاشهای مربوطه نهادینه شد و موفقیتهای آن آوازه جهانی یافت،و دیگران در پی بهره گیری از الگوی مربوطه برآمدند،تردیدهایی مطرح شد.این تردیدها به این موضوع برمیگشت که آیا الگویبانک گرامین از اعتبارات همچون عاملی برای رشد اقتصادی و بهبود نظام درآمدی تنگدستان بهره گرفته است. نرخ اندک بیرون رفتن افراد از روند گردش اعتبارات،نرخ بالای بازپرداخت وام و نرخ سوددهی مطلوب از معیارهایی است که موفقیت بانک گرامین را از دیدگاه ساماندهی گردش اعتبارات روستایی نشان میدهد.همچنین فقرزدایی، درآمدزایی،کارآفرینی،بهبود درآمد روستاییان فقیر و توانمند سازی و قدرت بخشی به آنها از پیامدهای چشمگیر بانک گرامین در زمینه توسعه روستایی به شمار میرود.در هنگامی که بیشتر مؤسسات مالی-اعتباری در ارایه خدمات مؤثر به روستائیان تنگدست شکست خوردهاند،بانک گرامین به عنوان یکی از بانکهای موفق در فراهم کردن امکانات باری آنها موقعیت نهادی خود را تثبیت کرده است و توانسته است در بیش از ده سال به پیشرفت محسوسی دست یابد. خاستگاه بانک گرامین به سالها پیش برمیگردد،زمانی که دکتر محمد یونس،پروفسور و رئیس برنامه اقتصاد روستایی در دانشگاه«چیتاگنگ»برنامه پژوهشی عملیای را با هدف 2Lامکان سنجی طراحی و پیاده سازی یک چارچوب بانکداری مفهومی جهت فراهم آوردن خدمات بانکداری به روستاییان رهبری کرد.پروژه پژوهش علمی که او«پروژه بانک گرامین»نامید،در پی اهداف زیر بود: *دادن تسهیلات بانکی به زنان و مردان تنگدست *جلوگیری از استثمار وام دهندگان *ایجاد فرصت خود اشتغالی برای توسعه منابع انسانی،درآمد زایی و کار آفرینی *اولویت بخشی به محرومان در قالب ساختاری که به آنها اجازه میدهد شرایط خویش را درک کنند،تعهدات خویش را بشناسند و در پی عمل برآیند. *معکوس کردن چرخه مزمن درآمد کم،سرمایه کم و اعتبار کم جهت دستیابی به درآمد،اعتبار و سرمایه گروههای محروم روستایی به باور محمد یونس،مؤسس بانک گرامین اگر منابع مالی در دست تنگدستان قرار گیرد،آنها میتوانند با میلیونها حرفه کوچک خود بزرگترین شگفتی توسعه را سبب شوند.این نظر بنیانگذار،ریشه در ناکامی ساختار بانکداری سنتی در پوشش نیازمندان دارد.مؤسس بانک گرامین، اعتبار را ابزار نیرومندی دانسته و دسترسی افراد به اعتبارات مورد نیاز را یک اصل از حقوق بشر میداند.با اعتبار و منابعی که شخص به دست میآورد قدرتمند شده و میتواند در سرنوشت فردی،خانوادگی و اجتماعی خویش اثر گذار شود.داشتن اعتبار فرصت دسترسی به منابع را ایجاد میکند و اساسی را برای آزادی اقتصادی و توانمندی اجتماعی تنگدستان بویژه زنان فراهم میآورد. بانک گرامین روند بانکداری سنتی را با کنار گذاشتن گرو برداری دگرگون کرده است و سیستمی بر پایهء اعتماد دو سویه،نظارت شدید،پاسخگویی،مشارکت و خلاقیت ایجاد کرده است.در بانک گرامین،اعتبار عامل توانمند سازی و عنصر توانا سازی در توسعه شرایط اقتصادی-اجتماعی تنگدستان که در بیرون از قلمرو خدمات بانکداری متعارف بسر میبرند،شمرده میشود. شرط گرو گذاشتن به شکل سنتی هر گونه حق دسترسی برابر به اعتبار از سوی تنگدستان را با تنگنا روبرو میسازد و آنها را از بهره مندی از چرخه اقتصاد و سرمایه گذاری و مزایای آن باز میدارد.رهیافت بانکتوسعه روستایی فرآیندی پویاست که مرهون برنامه ریزیهای راهبردی و کوشش هماهنگ گروهی از کارگزاران،همراه با مشارکت دست اندر کاران امر و گروه های دیگر بویژه جوامع محلی است.در این فرآیندها تلاش میشود تا اهدافی چون فقرزدایی،توانمند سازی،پایداری،ظرفیت سازی،آمایش سرزمین و غیره برآورده شود.با طرح الگوها و تئوریهای گوناگون برای پیشبرد برنامههای توسعه روستایی و بروز تجربههای گوناگون در این زمینه،کارگزاران توسعه روستایی با گزینههای گوناگونی برای هدایت برنامههای توسعه روستایی-رو به رو هستند.واقع گرایی ایجاب میکند که کارگزاران امر با شناخت ویژگیهای جوامع محلی،از تجارب توسعه روستایی در دیگر مناطق جهان آگاهی لازم داشته باشند تا از آموزههای آن درس بگیرند،از تکرار خطاها و اشتباهات صورت گرفته پیشگیری کنند و از موفقیتهای آن بیاموزند که رویههای مؤثر و کارآمد برای پیگیری اهداف توسعه روستایی کدام است.بدین سان برنامه ریزی و سیاست گذاری در عرصه توسعه روستایی به یک فرآیند یادگیری متقابل و پیوسته و نیز یک گفتمان بر پایه عمل پویا بدل میشود و از این رو کارگزاران امر با دوری از الگوبرداری کورکورانه،از تجربههای یکدیگر میآموزند و در کل فرآیند توسعه روستایی را در اندیشه و عمل به پیش رانند.با توجه به اهمیت درآموزی از تجربههای کشورهای گوناگون در زمینه توسعه روستایی در این نوشتار میکوشیم تا تجربه «بانک گرامین»یا یکی از تجارب موفق در زمینه توسعه روستایی مطرح شود.«بانک گرامین»شهرت جهانی دارد و محمد یونس بنیان گذار آن در 2006 میلادی برای فعالیتها و درستاوردهای ارزشمندش در راستای فقرزدایی،جایزهء صلح نوبل را به دست آورد. بانک گرامین از نظر ساختاری،کارکردی و دستاوردی ابعاد گوناگونی دارد.زمینه شکل گیری،چشم انداز کنونی،ساختار و سیستم بانک گرامین با تأکید بر کارکرد گردش اعتبارات روستایی ود دیگر ویژگیهای اصلی ساختاری و کارکردی از مواردی است که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفتهاند.
خلاصه ماشینی:
"در پایان میبایست یاد آور شد که بر اساس آنچه که تجربه بانک گرامین نشان داده است،دسترسی آسان فقرا به اعتبارات همراه با حمایتهای لازم میتواند زمینه مشارکت اجتماعی نهادمند،کار آفرینی،و درآمد زایی و در کل توانمند سازی آنها را فراهم آورد و از این رو پیشنهادهای زیر را میتوان برای شرایط ایران در ابعاد سیاسی،مدیریتی، اجرایی و پژوهشی ارایه کرد *شناسایی نیازمندیها،منابع و رویههای مناسب برای ارایه خدمات اعتباری به روستائیان بویژه گروههای محروم و زنان روستایی؛ *پشتیبانی از ابتکارات فردی و گروهی زنان روستایی و دیگر گروهها در زمینه کارآفرینی؛ *شناسایی و حمایت و تشویق زنان کارآفرین روستایی دستاورد بانک گرامین در پرتو موفقیتهای فزاینده و در یک فرایند تکاملی به الگویی جهانی و گرانیگاه شبکه جهانی مؤسسات و افرادی بدل شده است که اقتصاد خرد و گردش اعتبارات را رهیافتی مؤثر برای فقرزدایی و توسعه میپندارند و در عمل آن را به کار گرفتهاند."