چکیده:
از مؤلفههای مهم و تأثیرگذار در تحولات و وقایع دوران زندیه در ایران،نقش مناسبات و روابط حکومت زند با کمپانی هند شرقی انگلیس است؛تا جاییکه میتوان ادعا کرد بدون تجزیه و تحلیل سطح و میزان تأثیر این مناسبات نمیتوان تاریخ دورهء زند و حتی پدید آمدن کشورهای عربی در پس کرانههای جنوبی منطقهء خلیج فارس را به درستی و مطابق با واقعیت بررسی کرد.
کریم خان زند که در شمال ایران با روسیه و در جنوب و غرب با عثمانی و در شرق با حکومت شاهرخ،نوهء نادر،مرتبط بود به دلیل پیشرفتهای کمپانی هند شرقی انگلیس در هندوستان،تنها راه نجات اقتصاد متلاشیشدهء ایران پس از مرگ نادر شاه را در تعامل گسترده با این کمپانی میدید تا از این رهگذر بتواند از یک سو با بهرهگیری از امکانات ناوگان دریایی آن،سران قبیلههای برخی جزایر و بنادر نظیر میرمهنا،حاکم کیش و حاکم هرمز را سرکوب کند و از سوی دیگر با حفظ موازنهء تجاری،تجارت کمابیش متوقف شده در بندرهای ایران را رونق بخشید.
در این پژوهش،نخست به وضعیت تجاری شهرهای ایران در دورهء کریم خان زند؛ سپس به وضعیت کمپانی هند شرقی انگلیس در آستانهء حاکمیت کریم خان پرداخته میشود؛در ادامه ضمن بررسی رقابت کمپانیهای غربی به ویژه انگلیسی با یکدیگر در تعامل تجاری با ایران،مناسبات تجاری حکومت زند و کمپانی هند شرقی انگلیس بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
"کمپانی هند شرقی انگلیس در دورهء حاکمیت کریم خان زند
به جزیرهای امنتر در خلیج فارس مانند جزیرهء قشم منتقل و چند کشتی از ناوگان دریایی نادر برای جبران خسارت حمله به دفتر کمپانی در اصفهان و کرمان مصادره شود،اما
شورای کمپانی در بمبئی این کار را با اهداف تجاری خود در ایران مغایر میدانست و به
هیئت مدیره در سال 4611 ق0571/ م و به نمایندگی کمپانی دستور داد که پنج هزار عدل پشم کرمان تهیه کند و هرقدر که امکان دارد از رنگ قرمز آن با
دفتر کمپانی در بوشهر بر رقیبان محلی خود در بندر ریگ و بندرعباس پیشی گرفته بود به
خود از بمبئی به بوشهر آورده بود با قیمتی پایینتر از قیمت کالهای کمپانی هلندی به بازرگانان محلی بفروشد(القاسمی،ص 67).
بپردازد،اما کریم خان که از انگلیسیها رنجیده بود ضمن رد این خواسته از کمپانی هند
کریم خان این کار را بهانهای برای بازگشایی اجباری دفتر کمپانی بوشهر قرار داد؛زیرا از
دو دربارهء شیوهء استقرار نمایندهء کمپانی در بوشهر با مور مذاکره کند،اما با وجود اعلام آمادگی خان زند،شورای بمبئی به مور دستور داد تا تصمیم دربارهء توافق با خان زند را به
مجدد کمپانی در بوشهر بود،کمپانیس گوردن را به بوشهر فرستاد تا در حرکتی نمایشی به خان زند و حاکم بوشهر نشان دهد که با فرستادن این نماینده به بازگشایی دفتر خود در
نامهای کریم خان را از تصمیم کمپانی برای فعال کردن دفتر بوشهر آگاه کرد،اما این
را مرکز تجارت خود در منطقه قرار داد و این امر سبب شد که خان زند به بصره حمله"