چکیده:
شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر مذهبی جهان و معرف یکی از کلان شهرهای اقالیم خشک با محدودیتهای محیطی فراوانی روبروست. علیرغم محدودیت محیط طبیعی، گسترش ناگهانی شهر طی دهههای اخیر منجر به بروز بحرانهای محیطی در این کلان شهر شده که از جمله بحرانهای نوظهور میتوان به کمآبی، آلودگی هوا، آسیبپذیری در برابر زمین لرزه و مشکل سیل و دفع آبهای سطحی اشاره نمود. تشدید خطر سیل و آبگرفتگی معابر که منجر به افزایش هزینههای نگهداری شهر و خسارات احتمالی جانی و مالی بیشتر خواهد شد، تا حد زیادی ناشی از اثرات توسعه شهری و تغییرات شدید ببار آمده در الگوی زهکشی طبیعی است. در این مقاله که از دیدگاه ژئومورفولوژی تاریخی و تلفیق آن با روشهای تجربی، موضوع سیلاب و آبگرفتگی شهر مشهد مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته مشخص مینماید که اثرات غیر مستقیم گسترش شهر در داخل حوضههای آبریز منتهی به شهر و اثرات مستقیم آن بر الگوی زهکشی طبیعی در محدوده گسترش بافت فیزیکی باعث تشدید شرایط سیلخیزی در این شهر و آسیبپذیری بخشهای وسیعی از بافت آن شده است. کلید واژه ها: ژئومورفولوژی شهری، شهرنشینی، تغییر الگوی زهکشی طبیعی، سیلاب شهری، کلان شهر مشهد
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله که از دیدگاه ژئومورفولوژی تاریخی و تلفیقی آن با روشهای تجربی،موضوع سیلاب و آبگرفتگی شهر مشهد مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته مشخص مینماید که اثرات غیرمستقیم گسترش شهر در داخل حوضههای آبریز منتهی به شهر و اثرات مستقیم آن بر الگوی زهکشی طبیعی در محدوده گسترش بافت فیزیکی باعث تشدید شرایط سیلخیزی در این شهر و آسیبپذیری بخشهای وسیعی از بافت آن شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 5 شبکه زهکشی حوزههای حوزههای شهری منتهی به شهر مشهد براساس سطح پوشش هر کانال اصلی شهری میتوان بخشی از شهر به مساحت حدود 75 کیلومتر مربع را که با مشکل جدی هجوم سیلابهای دورهای یا طغیان مواجه است،به 8 حوضه جدید طبیعی-شهری به شرح جدول 4 تقسیم و تغییرات ببار آمده در هر حوضه را مورد بررسی قرار داد.
جدول 6 خصوصیات کانالهای زهکشی شهری و ضعف آنها در عبور سیلابهای با دوره برگشت 5 ساله و بیشتر (به تصویر صفحه مراجعه شود) بحث و نتیجهگیری از مجموع مطالعات انجام شده میتوان چنین اظهار داشت که طراحی شهری در کلان شهر مشهد از ضعفهای اساسی برخوردار بوده و گسترش شهر بدون توجه به شرایط محیط طبیعی و با تراکم زیاد در توزیع کاربریهای صورت گرفته است.
در این بررسی که صرفا به اثرات گسترش شهر مشهد بر تشدید شرایط سیلخیزی توجه داشتیم میتوان نتایج بدست آمده را به شرح زیر بیان نمود: 1-در دهانه خروجی حوضههای آبریز A16,A15,A14,A12,A11,A8,A3 مناطقی به وسعت 315 هکتار مستقیما در معرض خر سیلابهای شدید دورهای(با دوره برگشت 50 سال)قرار دارند."