چکیده:
لیلی و مجنون،داستان دلکشی است که نظامی با دم و قلم سحر آفرینش، آن را با نام خود جاودان کرد.پس از نظامی شاعران بسیاری آمدند و با خواندن لیلی و مجنون بر آن شدند تا این داستان را با رنگ و طرحی دیگر بازنویسی کنند. چهل نفر از این مقلدان را نام بردهاند،این نظمپردازان شیرین کار هرچه کردند،نتوانستند داستان را به نام خود کرده و بر نظامی پیشی بگیرند. نقد تطبیقی این آثار پرده از روی این راز برمیدارد و به ما مینمایاند،که نظامی در ساختار و محتوای این داستان چه کرده و استادی او به چیست؟ سنجش ذهن و زبان پیر گنجه با امیر خسرو در سرایش«لیلی و مجنون»، یکی از این واژههاست.
خلاصه ماشینی:
"از جمله استعارههای زیبای نظامی:استعاره مصرحه: کیمخت گر ار زمیم کردی بازار زمیم ادیم کردی25 *** از بس که سخن به طعنه گفتند از شیفته ماه نو نهفتند35 *** لیلی چو بریده شد ز مجنون میریخت ز دیده در مکنون45 *** از راه نکاح اگر توانند آن شیفته را به مه رسانند55 *** لعلش چو حدیث بوس میکرد بر تنگ شکر فسوس میکرد65 *** سیراب گلش پیاله در دست از غنچه نو بری برون جست85 استعاره با الکنایه،بیشتر از نوع تشخیص: عقل آبله پای و کوی تاریک و آنگاه رهی چو موی باریک85 *** برخیز هلا نه وقت خواب است مه منتظر نو آفتاب است95 *** اشک رخ ماه آسمانی رنج دل سرو بوستانی06 غنچه کمر استوار میکرد پیکان کشیی به کار میکرد16 *** شمشاد به زلف شانه کردن گلنار به نار دانه کردن26 *** گل،دیده به ترس باز میکرد چون مثل ندید ناز میکرد26 اما از تشبیهات امیر خسرو: آراسته مکتبی چو باغی هر لاله درو چو شب چراغی زانسوی ز دختران چون حور مسجد شده چون بهشت پرنور هر تازه رخی چو دستهی گل بر گل زده حلقههای سمبل خندان چو سمن به تازهرویی شیرین چو شکر به تلخگویی نی بت که چراغ بتپرستان طاووس بهشت و کبکپرستان افکنده به دوش زلف چون شست او بیخبر به آب زندگانی65 معجون لبش46به درفشانی پرورده به آب زندگانی56 امیر خسرو شعری روان و زیبا دارد،مضمونآفرینی برای او راحت است."