چکیده:
این جستار با توجه به انواع ارتباطها و پیوندها،میکوشد تا با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از ابزار کتابخانهای،به بررسی جنبههای ادبی و اجتماعی خطبههای حضرت زینب بپردازد. گفتمان پدیدهای زبانی است که در اثر ارتباط تولید میشود و نوع آن متأثر از موقعیت آن است.تحلیل گفتمان یک گرایش مطالعاتی بین رشتهای است که به نقد و تحلیل متون میپردازد.در گفتار دو عنصر مهم بررسی میشود:یکی بافت متن و دیگری بافت موقعیت. گفتمان دارای شاخههای مختلفی است.خطبههای حضرت زینب(س)، دارای دو بافت زبانی و موقعیتی است.از منظر تحلیل گفتمان،خطبهء ایشان در میان مردم کوفه،متناسب با بافت موقعیتی آن دارای برجستگیهای عاطفی بیشتر و گفتمان آن حضرت در مجلس ابن زیاد و یزید،متناسب با موقعیت آن،دارای برجستگیهای برهانی و استدلالی بیشتر است.در بافت متنی گفتمان ایشان،از یک طرف بافت بنایی یا کلی آن و از طرف دیگر،بافت ساختاری-که شامل کلیهء نکات زبانی و بلاغی است-مورد توجه قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"البته باید توجه داشت که این موقعیت خاص در مقابل ابنزیاد و یزید که اقتضای اسلوب جدلی و حماسی را دارد-فقط مخصوص شخصیت زینب(س)است و گرنه،چه کسی به جز دختر علی علیه السلام میتواند با وجود آن همه مصیبتهایی که بر او وارد شد،باز هم در مقابل زورگویانی همچون ابنزیاد و یزید،مقاومت کند و سر تسلیم و خواری فرود نیاورد و به تخطئه و شماتت یزیدیان بپردازد.
»(6:ص 54) حضرت زینب(س)آنجا که میخواهد دردمند شدن رسول خدا صلی الله علیه و آله را به خاطر شهادت حسین علیه السلام نشان دهد،کلام را در چارچوبی زیبا و عاطفی و تأثیر برانگیز قرار میدهد و از تعابیری چون وای بر شما ای مردم،شکافتن جگر رسول خدا، ریختن خون او و شکستن حرمت او استفاده میکند که در آن،گزینش الفاظی چون کبد،دم،حرمة،همراه با جاری شدن عبارات هم آهنگ با این جو عاطفی،به بهترین شکل،شور و هیجان درونی را بر میانگیزد.
7-2-3)تحلیل بافت متنی خطبهء حضرت زینب(س)در مجلس یزید در این خطبه نیز همانند خطبهء ایشان در میان مردم کوفه،میتوان بافت متنی آن را به دو قسمت بافت کلی یا بنایی و بافت ساختاری تقسیم کرد.
حضرت زینب(س)استشهاد به آیات قرآن و توجه کردن به گذشتهء تاریخی اهل بیت و بنیامیه را مرکز اصلی استدلالات خود قرار میدهد؛چرا که اگرچه یزید و اصحاب او به قتل فرزند رسول خدا دست یازیدند،ولی بهانهء آنها در ظاهر،خارج شدن حسین علیه السلام و یارانش از دین محمد صلی الله علیه و آله بود؛همانطور که این اقدام را عذابی از جانب خداوند براهل بیت و عزتی برای بنیامیه میدانستند."