چکیده:
بدن ابزاری برای نفس مجرد انسانی است که به وسیله آن میتواند استعدادهای نهفته خود را متبلور و شکوفا سازد. نفس، پس از قطع علاقه از بدن، در وعائی دیگر به نام عالم «برزخ» یا عالم «مثال»، باتعلق گرفتن به «قالب مثالی» یا «جسم برزخی»، به حیات خود ادامه میدهد؛ حیاتی که همراه لذایذ یا رنجهای ویژهای است که نتیجه افکار، عقاید، اعمال، صفات و ملکات راسخ در نفوس در طول حیات دنیوی خواهد بود. این نوشتار، ابتدا به اثبات برزخ، از منظر حکمت متعالیه، قرآن و سنت میپردازد، سپس به برخی ویژگیهای برزخ و برزخیان اشاره میکند، و آنگاه دیدگاه برخی از فلاسفه را که معتقدند در برزخ، «تکاملی برای افراد وجود ندارد» به نقد کشیده است. نویسنده معتقد است فلسفه، هرگز نمیتواند مدعی شود که برای برزخیان ارتقای درجه و تکامل یا سقوط بیشتر امکان ندارد، به علاوه این دیدگاه نه تنها مخالف بسیاری از روایات وارده در مورد عالم برزخ است، که با ظاهر برخی از آیات شریفه قرآنی نیز سازگاری ندارد
خلاصه ماشینی:
"3 4 پس اگرچه از طریق فلسفه و عقل هم میتوان جهان برزخ را اثبات نمود؛ ولی هرگز نمیتوان از این طریق به همه حقایق و ویژگیهای برزخ و برزخیان پی برد، بلکه این قرآن و روایات است که برخی از آگاهیها را که دست عقل از نیل به آنها قاصر است در اختیار ما میگذارد و از آن جمله است مسئله احیا و اماته در برزخ، که عقل و فلسفه را یارای نیل به آن نبوده و نمیتوانند درصدد نفی یا اثبات آن برآیند و ما هماکنون به توضیح مختصری درباره آن میپردازیم: احیا و اماته در برزخ «قالوا ربنا أمتنا اثنتین وأحییتنا اثنتین فاعترفنا بذنوبنا فهل إلی خروج من سبیل»؛ 5 6 آنان (در جهنم) میگویند: پروردگارا، دو بار ما را میراندی و دو بار زنده کردی، ما به گناهانمان اعتراف داریم؛ پس آیا راهی برای خارج شدن هست؟ از آیه شریفه نه تنها وجود عالم برزخ استفاده میگردد؛ نیز استفاده میشود که کفار پس از آنکه در جهنم، با تمام وجود قدرت لایزال الهی را لمس کردند، به کردار زشت خود اعتراف کرده، و در پی آن خروج از آتش را از خداوند درخواست میکنند.
گستردگی و سعه وجودی از ویژگیهای برزخ است، همچنانکه مصاحبت با قالب مثالی، وجود لذت و الم برزخی، رؤیت فرشتگان و مکالمه با آنها از ویژگیهای برزخیان است؛ ولی بسیاری از حقایق برزخی تنها در پرتو قرآن و روایات معصومان علیهمالسلام قابل اثباتند، نه فلسفه؛ مثلا، بر خلاف آراء برخی فلاسفه که اصرار دارند اثبات نمایند که تکامل افراد و به فعلیت رسیدن قوه و استعدادهای درونی آنها تنها در حیات دنیوی امکانپذیر است، از قرآن و بسیاری از روایات میتوان استفاده کرد که ارتقای درجه و تکامل افراد، در برزخ هم امکانپذیر است؛ همچنانکه ازدیاد عذاب و سقوط هر چه بیشتر آنان نیز ممکن خواهد بود."