چکیده:
پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله همزمان و موازی با اقراء و قرائت قرآن بر مردم،نسبت به نگارش و جمع و تدوین قرآن در مجموعهای مدون و منظم به نام«مصحف»اهتمام فراوانی داشتند.ازاینرو،معلمان و مقریان قرآن صورت نوشتاری قرآن را همراه صورت قرائی(شفاهی)آن روایت میکردهاند.بدین ترتیب،یکی از دانشهای علوم قرآنی با عنوان علم«رسم المصحف»که آیین نگارش و آداب کتابت قرآن را بررسی و تحلیل میکند،شکل گرفت.علت تفاوت رسم الخط برخی کلمات قرآن با مرسوم القرائه آن،و جواز تغییر و تبدیل رسم الخط با هدف آسانسازی آموزش و ترویج قرآن،از سدههای نخستین اسلامی یکی از مهمترین موضوعات و مسائل علم«رسم المصحف»بوده است. این نوشتار با بررسی دیدگاههای مختلف درباده رسم المصحف،بر آن است روایات و دیدگاههایی که تفاوتهای موجود در رسم الخط قرآن را ناشی از خطای کاتبان وحی یا ناقص و ابتدائی بودن خط عربی میپندارند،تبیین و تحلیل کند و نادرستی آن را نشان دهد.
The Noble Prophet (S.A.W.)'s endeavor in compilation of the Qur'an along with its recitation and teaching how to recite it led to the gradual formation of the science of rasm al-Muṣḥaf (orthography of the Qur'an). The reason for the difference between the orthography of some of the words of the Qur'an with the same word as it is commonly recited and the permissibility for the change and alteration of the orthography aiming at facilitating the education and promotion of the Qur'an has been one of the most important issues concerning the science of rasm al-Muṣḥaf since the early centuries of the Islamic calendar. While studying various viewpoints، the present writing analyzes the views that consider the difference in orthography as a result of the mistakes committed by the writers of Revelation or due to the deficiency and primitiveness of the Arabic script، and proves it as wrong.
خلاصه ماشینی:
«رسم المصحف»یکی از رشتههای علوم قرآنی است که آیین نگارش و آداب کتابت قرآن را از طریق روایت بررسی میکند؛2 یعنی کتابت،مستند به روایت است و معلمان و مقریان،صورت نوشتاری قرآن را نیز روایت میکردند؛3چنانکه نافع بن عبد الرحمان(م 961 ق)از قاریان هفتگانه،امام اهل مدینه در رسم مصحف بود؛در بصره، عاصم بن ابی الصباح جحدری(م 821 ق)و ابو عمرو بن علاء(م 451 ق)راوی رسم مصحف بودند و از پیشوایان رسم الخط قرآن در کوفه میتوان به حمزة بن حبیب زیات(م 651 ق)و علی بن حمزه کسایی (م 781 ق)اشاره کرد.
2در این باره معمولا به چند روایت از عایشه و عثمان بن عفان و ابن عباس به شرح ذیل استناد میشود: ابو عبید قاسم بن سلام(م 422 ق)به اسناد خویش از عکرمه(م 701 ق)آورده است:«لما کتبت المصاحف عرضت علی عثمان فوجد فیها حروفا من اللحن،فقال:التغیروها،فان العرب ستغیرها-او قال ستعربها بالسنتها»؛3 وقتی مصاحف نگاشته شد،آنها را به عثمان(م 53 ق)عرضه کردند،او در آنها حروفی[کلماتی]را دید که دچار لحن شده بو؛پس گفت:[شکل نوشتاری]آنها را تغییر ندهید،زیرا که عربها آنها را با زبانشان(در خواندن)تغییر میدهند یا روشن میکنند؛یعنی مسلمانان بهرغم تفاوت صورت نوشتاری قرآن با صورت گفتاری آن،قرآن را مطابق صورت گفتاری آن، درست میخوانند.
رسم الخط قرآن مجید توقیفی است؛ برخی توقیفی بودن را به این معنا میدانند که منشأ قواعد و استثناهای رسم الخط قرآن، وحی الهی است که براساس آن،رسول خدا صلی الله علیه و اله چگونگی نوشتن شکل حروف و کلمات را تعیین میکرد و آن را بر کاتبان وحی املا میفرمود و بر کتابت آن نظارت و اشراف داشت.