خلاصه ماشینی:
در مبحث نخست،مسائلی از قبیل رابطه دین و سیاست،ضرورت تشکیل حکومت اسلامی،مشروعیت حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی رحمه الله و شکل حکومت اسلامی مورد بحث قرار گرفته و در مبحث دوم،پیشینه تاریخی نظریه ولایت فقیه،سیر تکوین این نظریه،ادله نقلی ولایت فقیه،ویژگیها و شرایط حاکم اسلامی و شئون و اختیارات ولی فقیه بررسی و تبیین شده است.
نکته دیگر اینکه با توجه به تصریح و تأکید امام خمینی رحمه الله بر اهمیت نقش مردم در حکومت و نفی هرگونه اجبار و تحمیل از سوی حکومت بر مردم و مجموعه بیانات دیگری که در مورد مشروعیت حکومت ایراد نمودهاند،به نظر میرسد در تبیین مشروعیت حکومت از دیدگاه ایشان نوعی دوگانگی مشاهده میشود،بدین معنا که ایشان در برخی از سخنان خویش نصب الهی را مبنای مشروعیت سیاسی دانسته و در برخی موارد به نقش و جایگاه مردم و رأی آنها در تعیین حکومت اهتمام خاصی داشته و میزان را رأی ملت دانستهاند.
در خصوص نظریه دوم(مشروط به عنوان شکل حکومت اسلامی)نیز، چنانچه مشخص است استدلالهای این دیدگاه در توجیه فقهی نظام مشروطه به عنوان شکل حکومت اسلامی تا حدود زیادی متأثر از شرایط خاص آن زمان بوده است،همچنانکه چند دهه بعد از آن،نظام سلطنتی بهطور کلی و از اساس توسط امام خمینی رحمه الله نفی و طرد گردید و اعلام شد که در اسلام چیزی به نام سلطنت و ولایت عهدی وجود ندارد.
اگرچه در بیانات و اظهار نظرهای امام خمینی رحمه الله شرایط متعددی برای حاکم اسلامی ذکر شده اما در دیدگاه ایشان دو شرط اساسی به عنوان محور شرایط رهبری مورد توجه و اهتمام خاصی است که عبارتند از: 1)فقاهت 2)عدالت.