چکیده:
تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در سدهء نوزده از جنبههای گوناگون به تحولات سیاسی و اجتماعی همسایهء غربی خود،عثمانی،شبیه است.یکی از وجوه مشترک تاریخ دو کشور در سدهء نوزده،کوشش دو کشور برای نوسازی بود.رویکرد رهبران دو کشور به نوسازی،محرکهای خارجی داشت و برنامههای نوسازی ایران تا ندازهء زیادی از عثمانی متأثر بود.
اثرپذیری نوسازی ایران از تنظیمات عثمانی،به دلایل مختلف سیاسی-فرهنگی و تاریخی،سبب گردید چالشهای فراروی نوسازی در هردو کشور نیز تا اندازهء زیادی شبیه به یکدیگر باشد.نوسازی در ایران و عثمانی اگرچه از حوزهء نظامی آغاز گردید،اما به تدریج حوزههای دیگر اجتماعی و سیاسی را نیز تحت تأثیر قرار داد که نقطهء عطف آن،استقرار نظام پالرمانتاریسم در دو کشور بود.چالشهای داخلی و خارجی فراروی نظام مشروطه در دو کشور،زمینه را برای تکوین و شکلگیری دولت مدرن در ایران و ترکیه در دههء سوم سدهء بیستم فراهم کرد؛با این تفاوت که تشکیل دولت مدرن در ترکیه،توسعهء سیاسی را با خود به ارمغان آورد،اما شکلگیری دولت مدرن در ایران،فرایند مشارکت سیاسی را بیش از نیم سده به تأخیر انداخت.
خلاصه ماشینی:
"همزمان با کوششهای نواندیشان عثمانی،در ایران نیز برخی از دولتمردان در صدد اجرای اصلاحات برآمدند که با به قدرت رسیدن قاجارها،بدون تردید وجود عواملی مانند روابط فرهنگی دو ملت در طول تاریخ،همسایگی دو کشور،داشتن مرزهای طولانی،مسلمان بودن ه دو ملت و داشتن دشمنی مشترک به نام روسیه،امکان اثرپذیری نوسازی ایران از عثمانی و همگونی برنامههای اصلاحی دو کشور مسلمان و همسایه را بیشتر میساخت؛به ویژه اینکه نوسازی در هردو کشور،نخست موجب روی کار آمدن مشروطیت و در پایان باعث تأسیس دولت مدرن در ایران و ترکیهء اوایل سدهء بیستم شد.
افزون بر این سؤال اصلی،سؤالات فرعی زیر نیز مطرحند: -علل رویکرد برخی از دولتمردان عثمانی و ایران در سدهء نوزده به نوسازی چه بود؟ -وجوه اشتراک و افتراق نوسازی دو کشور چیست؟ -نوسازی در هردو کشور با چه چالشهایی روبهرو گردید؟ -پیامد نوسازی برای هردو کشور،به ویژه در حوزهء ساختار سیاسی چه بود؟ -نوسازی در کدام کشور بیشتر موفق بود و چرا؟ هدف از نگارش این مقاله،پاسخ به سؤالات بالا در یک بستر تاریخی،با استفاده از دادههای تاریخی،به روش توصیفی-تحلیلی است.
24به نظر میرسد با وجود همگونیهای بسیار اصلاحات ایران و عثمانی در سدهء نوزده و شکلگیری دولت مدرن در هردو کشور در سالهای آغازین سدهء بیستم نوسازی در دو کشور سرنوشتی متفاوت داشته است،چراکه تأسیس دولت مدرن در ترکیه،توسعهء سیاسی را برای مردم ترکیه به ارمغان اورد،درحالیکه در ایران، استقرار دولت مدرن،دستکم برای مدت زمانی بیش از نیم سده،فرآیند توسعهء سیاسی را به تأخیر انداخت."