چکیده:
هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین وضعیت موجود آموزش ارزشها در کتاب درسی دینی و تعیین میزان همخوانی آن با وضعیت مطلوب در راستای بهبود وضعیت است.پژوهش حاضر که از نوع زمینهیابی است،در دو مرحله انجام شده است: در مرحلهی اول،پیشینه و مبای نظری آموزش ارزشها،و همچنین اهداف کلی و اهداف دورهی راهنمایی نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران،برای استنباط و استخراج حیطهها و مؤلفههای اساسی ارزشهای اسلامی،بررسی شدند و ارزشهای دینی در پنج مقوله شامل:ارزشهای عبادی،اعتقادی،ارزشهای اعتقادی:ارزشهای اقتصادی،ارزشهای اجتماعی و ارزشهای اخلاقی طبقهبندی شدند.در مرحلهی دوم،محتوای کتابهای درسی دینی دورهی راهنمایی تحلیل شد و میزان و چگونگی توجه به هریک از حیطهها و مؤلفههای ارزشهای اسلامی از این کتاب استخراج شد.جامعه و نمونهی آماری اینپژوه را کل کتابهای تعلیمات دینی دورهی راهنمایی تشکیل میدهند که در سال تحصیلی 1387-1386 توسط وزارت آموزش و پرورش تدوین شده است.برای تجزیه و تحلیل نتایج بهدستآمده از روشهای توصیفی و استنباطی آماری استفاده شده است.
نتایج پژوهش بیانگر آن است که در مجموع کتابهای درسی دینی دورهی راهنمایی،ارزشهای اعتقادی 43/45 درصد، ارزشهای عبادی 9/24 درصد،ارزشهای اجتماعی 51/13 درصد،ارزشهای اخلاقی 28/10 درصد و ارزشهای اقتصادی اسلام 8/5 درصد کل ارزشها را به خود اختصاص میدهند.نتایج آزمونهای آماری نشان میدهد کتابهای درسی از نظر توجه متوانز به حیطههای ارزشی باهم تفاوت معناداری دارند و وضعیت فعلی آموزش ارزشها در کتابهای دینی از جامعیت و شمول مجموعهی ارزشهای اسلامی به دور است.این امر یکی از آسیبهای جدی برنامههای درسی دینی در مدارس کشور محسوب میشود.لذا پیشنهاد میکنیم با توجه به اهمیت موضوع،محتوای کتابهای موردنظر بازبینی شود و حیطههای ارزشی اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی اسلام بیشتر مورد توجه قرار گیرند و با رعایت اصول سازماندهی محتوا،اصل توازن رعایت شود.
This study was aimed at examining the current place of values in Religious Education (RE) textbooks compared to the desired situation. This is a survey study carried out in two stages. In the first stage, the relevant literature and conceptual framework for values education along with objectives of middle schools in Iran were reviewed in order to find out the essential areas and factors regarding Islamic values. Consequently, values were classified into five categories: ritual, ideological, economic, social and ethical. In the second stage, using content analysis all RE textbooks being taught at middle schools were examined. Results indicate that ideological values account for% 45.43 of the RE texts, followed by ritual (%24.9), social (% 13.51 ), ethical(% I 0.28) and economic values(% 5.8) values. Statistical analysis yielded differences between the RE textbooks in terms of attention given to each category. Finally, it was concluded that values education is currently far from the comprehensive and thorough Islamic values and therefore, a serious attention is required to revise the RE textbooks.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اهمیت موضوع،پژوهش حضور در پی آن بوده است که مجموعه ارزشهای مورد تأید در کتابهای درسی دینی دورهی راهنمایی را شناسایی کند و به بررسی این موضوع بپردازد که:آیا همانگونه که دین اسلام به تمامی جنبههای وجود انسان توجه کرده و در اهداف تعلیم و تربیت اسلامی نیز پرورش همهجانبهی انسان در نظر بوده است،مجموعه ارزشهای موجود در کتابهای درسی دینی نیز،به صورت متعادل و متوازن مورد توجه قرار گرفتهاند؟ لازم به ذکر است که مجموعه ارزشهای اسلامی در پنج دستهی اعتقاد،عبادی،اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی دستهبندی شدهاند که به پنج حیطهی تجلی دینداری برمیگردند و عبارتاند از:پذیرش خداوند و اصول دین در فکر انسان(ارزشهای اعتقادی)،اجرای فروع دین و احکام و تجلی دین در رفتار ظاهری(ارزشهای عبادی)،توجه به پاک کردن نقس از رذایل اخلاقی و صفای باطن،تجلی دین در رفتار درونی(ارزشهای اخلاقی)،تجلی دین در نحوهی استفاده و ارتباط انسان با طبیعت برای امرار معاش و حیات زیستی و بعد مادی حیات انسانی(ارزشهای اقتصادی)،و بالأخره تجلی دین در ارتباط انسان با افراد و اجتماع(ارزشهای اجتماعی).
الخوالده(2005)،در پژوهشی با عنوان«بررسی ارزشهای اسلامی در کتابهای درسی تربیت اسلامی در کلاسهای ششم،هفتم،هشتم و نهم در اردن»،با تحلیل محتوای این کتابها به این نتیجه رسیده که بیشترین فراوانی مربوط به حیطهی ارزشهای اخلاقی است و سپس به تربیت حیطههای ارزشهای عبادی،ارزشهای اعتقادی،ارزشهای اقتصادی و در آخر ارزشهای اجتماعی مورد توجه قرار گرفتهاند.
مقایسهی مجموع فراوانیهای مربوط به ارزشهای اقتصادی (به تصویر صفحه مراجعه شود) @ارزشهای اخلاقی آیا بین میزان توجه به هریک از ارزشها در حیطهی اخلاقی تفاوت معنادار وجود دارد؟ این حیطه شامل 112 ارزش اخلاقی است.