چکیده:
در بین کتب رجال، فهرست اسماء مصنفی الشیعة نجاشی و فهرست شیخ طوسی از اهمیت و کاربرد بیشتری بر
خوردار است و مقایسه این دو کتاب به خوبی نشان دهنده اختلاف روش مؤلفان آن از نظر ارائه اطلاعات رجالی و
پرداختن به جرح و تعدیل راویان است. فهرست شیخ طوسی به تصحیح، الویس اسپرنگر آیینه تمام نمایی از اختلاف
دو دانشمند در مسائل رجالی است. با توجه به آنکه نجاشی و شیخ طوسی هر دو در بغداد زندگی کرده و از زمینه
تحصیلی و مطالعاتی یکسانی برخوردار بودهاند، اختلاف این دو دانشمند ـ در زمینه دیدگاههای رجالی ـ موضوعی
است که از دیرباز توجه کاوشگران مسائل رجالی را به خود جلب کردهاست. این مقاله کوششی است در جهت مقایسه
دیدگاههای رجالی این دو دانشمند و تجزیه و تحلیلی بر ریشههای اختلاف آن دو.
خلاصه ماشینی:
"در بین این کتب مهمترین اثر نجاشی همان کتاب فهرست اسماء مصنفی الشیعة است که آن را به تشویق استادش سید مرتضی و به انگیزه معرفی مؤلفان شیعه و آثار آنان تألیف نمود (نجاشی، 2)، اما از آنجا که در این کتاب اطلاعات ذی قیمتی در مورد راویان و مؤلفان شیعه ذکر شدهاست، از همان آغاز به عنوان یکی از منابع رجالی شیعه، نظر دانشمندان را به خود جلب نمود به طوری که در اصطلاح آنان به رجال نجاشی معروف گردید (اردبیلی، 1/55؛ حلی، 21؛ ابن داود، 40).
(1)با توجه به همه مطالبی که گذشت آثار رجالی شیخ طوسی در مقاله با کتاب نجاشی از کارآیی کمتری برخوردار شدهاست برخی از دانشمندان شیعه از جمله شهید ثانی در کتاب درایه و به تبع او ملاعلی علیاری در بهجة الامال ضمن ابراز شگفتی از سیره شیخ طوسی ـ به ویژه در کتب حدیث و رجال این دانشمند ـ تلویحا به انتقاد از او پرداختهاند(شهید ثانی، 26؛ ملاعلی علیاری، 1/442)، اما چنانکه گذشت شیوه شیخ طوسی در تألیف آثار خود، شیوهای مصلحتی بوده که با اتخاذ آن توانست وحدت حوزه درسی بغداد را تأمین کرده و در مقابل هجومهای فکری اهل سنت نیز از اساس مکتب شیعه دفاع کند و از این جهت علی القاعده نباید انتقادی متوجه شیخ طوسی گردد، در عین حال باید توجه داشت که بسیاری از روایات کتب حدیثی شیخ و نیز برخی از طرق روایات او تا صاحبان اصول و مصنفات اولیه، از ضعف برخوردار شدهاست و برخی از دانشمندان از جمله علامه حلی و ملاعلی علیاری در کتابهای خود طرق______________________________ 1 - چنانکه قبلا گذشت شیخ طوسی تنها در مقدمه کتاب فهرست اشارهای کوتاه به شخصیت و وفات ابن الغضائری کردهاست (همان، 2)."