چکیده:
بسیاری از نمادها در بین اقوام و قبایل مختلف گویای مفاهیمی مشترک است.با بررسی
این مفاهیم میتوان به ریشهش مشترک هر نماد رد قبایلی پی برد که از دیدگاه فرهنگی
یا جغرافیای فرسنگها با یکدیگر فاصله دارند.اگرچه نمادها و اساطیر سینه به سینه و
نسل به نسل منتقل میشوند اما برخی از آنها تنها به واسطه دانش و تجربه افراد یک
قوم به وجود آمده، قومی که شاید از بدو پیدایش جهان آفرینش تاکنون با دیگر اقوام در
ارتباط نبوده است.در این مقاله با استناد به اشعار شاعران بزرگ فارسی، منشا ماه، رابطه ماه و
نمادهای آن با حیوانات و گیاهان، تأثیر ماه بر طبیعت(رشد درختان و گیاهان، باران،
جزر و مد، سیل، طوفان و...)، تقدیر و سرنوشت انسان و بهطور کلی اعتقادات و نمادهای
مربوط به ماه، هلال و بدر ماه، خسوف و کسوف در اقوام: مصری، سومری، یونانی، هندو،
چینی ژاپنی، ایرانی، اسکاندیناوی، امریکایی، بودایی، اسلامی و...مورد بررسی قرار
میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"خاقانی در چند قصیده به این عقیده اشاره میکند: در مطبخ فلک که دو نان است گرم و سرد غم به نواله من و خون جگر مدام هین صالی خشک ای پیران تر دامن که من هم دو قرص سرد و گرم آسمان آوردهام چون قوتم آرزو کند از گرم و سرد چرخ بر خوان جان دو نان ملون در آورم ماه، نماد نور در تاریکی، معرفت باطنی، شهودی و تخییلی و نیز منطق بشری است و از خورشید الهی نور میگیرد، ماه را چشم شب و خورشید را چشم روز میدانند و تمام حیوانات شب شکار(گربه، روباه و...
نظامی در خسرو و شیرین میگوید: فشاند از دیده باران سحابی که طالع شده قمر در برج آبی بدین طری که دارد طبع مهتاب نیارد ریختن بر دست من آب انوری نیز در هجو علی مهتاب میگوید: طبع مهتاب را دو خاصیت است که بندد بدان و بگشاید سیب انصاف را بنندد رنگ قصب عهد را بفرساید گل آزادگی نکرده فزون در زکام جفا بیفزاید مد دریای مکرمت نکند تا به جوی ثنا برون ناید در اساطیر چینی منشاء ماه را از آب میدانند و اعتقاد دارند مثل خورشید حیوانی در آن زندگی میکند که این حیوان ممکن است خرگوش یا قورباغه باشد.
(12/ص 1/129) نظامی در ابیاتی میگوید: به تیغ افسر و گاه خواهم گرفت بدین اژدها ماه خواهم گرفت (شرفنامه) دید دودی چو اژدهای سیاه سر برآورده در گرفتن ماه (هفتپیکر) و خاقانی هم در ابیاتی به این موضوع اشاره میکند: ای ماه گرفته نور دانش در عقده اژدهات جویم (دیوان، قصاید) بر کردن آن عمل رضا داد مه را به دهان اژدها داد (تحفه العراقین/213) در این ممسنی عقیده دارند هنگام خسوف و کسوف اجنه و پریان، ماه و خورشید را گرفتهاند و برای رهایی آنها نقاره میزنند و تیر شلیک میکنند."