چکیده:
انسان پیچیدهترین موجود هستی است که دیدگاههای متفاوت و متعارضی دربارة ابعاد وجودی، ویژگیها، مراحل آفرینش و سعادت و شقاوت وی ابراز شده است. به رغم واکاویهای فراوانی که از سوی اندیشه ورزان دربارة انسان انجام شده، هنوز هم از او به عنوان «موجود ناشناخته» یاد میشود. آنچه در این نوشتار مد نظر قرار گرفته است، پاسخ به سوال اساسی دربارة مراحل وجودی این پدیده از دیدگاه اسلام است.
انسان در فرهنگ اسلام، دارای مراحل ده گانه علم الهی، عالم امر، صلب آدم، عالم ذر، صلب پدران، رحم مادر، دنیا، برزخ، قیامت و خلود است که بیان کننده ازلی بالغیر و ابدی بالغیر بودن اوست.
Human being is the most complicated being in the world of creation that different views have been proposed on its existential aspects, characteristics, stages of creation, happiness and misfortune. In spite of extended and deep study on human being in different fields, it is still called human being, the unknown.
This paper has put forward its main question on the existential stages of this creature in the view of Islam. A survey in the holy Quran and the traditions of the household of the prophet (p. b. u. t.) showed that this being is of ten existential stages including: divin knowledge, the world of command, the back, solb, of Adam (p. b. u. h.), the back of father, mother`s womb, earthly world, intermediary world, resurrection and everlasting. In this way, this creature should be known of no beginning and of no end.
خلاصه ماشینی:
از مجموعه آیات قرآن میتوان دریافت که مراحل وجودی خلقت آدم از خاک شروع شده و به آدم ختم میگردد بدین صورت که ابتدا از خاک آغاز میشود : ان مثل عیسی عندالله کمثل آدم خلقه من تراب( آل عمران، 59) سپس از عصاره و مواد اصلی خاک گزینش شده: ولقد خلقنا الانسان من سلالة من طین(مومنون، 12 آنگاه آب به آن افزوده شده تا گل چسبیده شود (انا خلقنا هم من طین لازب(صافات، 11) مدتی این گل به خود و انهاده شده تا رنگ و بو گرفته و در نتیجه خشک شود: و لقد خلقنا الانسان من صلصال من حمأ مسنون(حجر، 26) و آنقدر خشکیده شود که مانند سفال شکننده گردد: خلق الانسان من صلصال کالفخار( الرحمن، 14) و در نهایت بعد از آنکه ترکیب و صورت آن به پایان میرسد، روح الهی در آن دمیده شده و دستور سجده به او صادر میگردد: فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین(حجر، 29) از آن پس بقای نسل آدم نیز از طریق تغذیه و انعقاد نطفه و طی فرآیند جنینی صورت پذیرفته است.
(المیزان، 8، 402) ایشان در نهایت مفاد پیمان مذکور را خداشناسی فطری دانسته است تا در ظرف دنیا به ظهور رفتاری برسد چنان که میفرماید: معنی آیات به این بر می گردد که عالم ذر جایی غیر از دنیاست که در آن بین اشخاص انسان تمایز و جدایی بوده و بعد از حالت جمع و یکی بودن، آنها را جدا ساخت و خود را به آنان شناساند و آنها یکدیگر را نیز شناختند.