چکیده:
موضوع « بداء » از جمله مباحثی است که در سه علم فلسفه، کلام و اصول فقه کاربرد دارد. در حوزه کلام، به دنبال طرح مباحث مربوط به علم و اراده الهی، این موضوع مطرح میگردد. بداء از معتقدات امامیه است و سایر فرق به آن تصریح نداشته و گاهی اعلام مخالفت نیز نمودهاند اما ناخواسته به محتوای آن اعتراف داشتهاند. از این رو پیوند بداء با اراده الهی از لحاظ معناشناختی نزد تشیّع، مورد بررسی قرار گرفت و معلوم گردید که با در نظر گرفتن اراده خداوند به عنوان صفت فعل، صرف نظر از این که به معنای داعی، حب و رضا، نفس فعل (تکوین) یا عین علم الهی باشد، کاملا با مفهوم بداء همخوانی داشته و قابل توجیه و تفسیرصحیح است. ضمن آنکه قبول بداء، به معنای پذیرفتن هیچ گونه تغیر و تبدّل در ذات خداوند نبوده و جهل یا عدم قدرت را نیز برای ذات احدیت به دنبال ندارد.
Bada` is amongst the topics having been discussed in philosophy, theology, and principles of jurisprudence. In theology, it is going to be of concern while studying Divine knowledge and will. In spite of having no place for other Islamic sects, opposing imamiyyeh in some cases, the content of Bada` has been verified by them unintentionally. The relationship between Bada` and Divine will, therefore, have been examined by Shiites semantically; the study has led to the fact that God's will as an attribute of action, regardless of its meaning as motive, love, consent, and the very action or the same as Divine knowledge, is in perfect conformity with the meaning of Bada`. This meaning can easily be accounted and interpreted in such a way that acceptance of Bada` means to accept neither change in God's essence nor any ignorance or lack of power for Him.
خلاصه ماشینی:
از همینرو است که مسأله بداء و ظاهر کردن امر مخفی را نمیتوان به معنای تغییر و دوگانگی در اراده و علم او دانست؛ پس برای آنچه در این مورد به خداوند نسبت میدهند، باید تفسیر روشنی ارائه کرد تا با صفات توحیدی الهی تضاد نداشته باشد.
روشن است که چنین امری (تبدل رأی)، باید در مورد خداوند که علمش ازلی و تغییر ناپذیر است محال باشد؛ چنان که حضرت صادق(ع) فرمود: هر که بر این عقیده باشد که خداوند تبارک و تعالی تغییر رأی دهد و چیزی که از پیش بدان آگاه نبوده، از او بیزاری جویید (مجلسی، ج4، 111) پس اراده یا علم جدید که در مفهوم بداء لحاظ شده، به چه معنا است؟ آنچه به اختصار میتوان برای دفع شبهه بیان کرد، توجه به وجود دو لوح، شامل لوح محفوظ و لوح محو و اثبات است: 1- لوح محفوظ: لوحی که آنچه در آن نوشته میشود پاک نشده و مقدرات آن تغییر نمییابد؛ چرا که مطابق با علم الهی است: بلکه آن قرآن مجیدی است که در لوح محفوظ ثبت گردیده است (بروج، 22).
بخشی از پرسشهای مهمی که در این زمینه وجود دارد، عبارت است از: الف: تعریف دقیق اراده الهی چیست؟ ب: تفاوت اراده با مفاهیمی همچون «اختیار» و «مشیت» چیست؟ باید یادآور شد که نمیتوان در تبیین صفات الهی، همان معنایی را که برای لفظ مشابه در مورد انسان در نظر میگیریم، بدون حذف آن جهاتی که موجب نقص و محدودیت بوده و شایسته موجودات ممکنی نظیر انسان است بر خداوند اطلاق نماییم.