چکیده:
سازمانهای دعوت عباسیان و وکالت امامیه، دو سازمان مخفی بودند که در مناطق مختلف سرزمینهای اسلامی فعالیت میکردند. امامان شیعه( در زمان حضور برای ارتباط با شیعیان از سازمان وکالت استفاده میکردند. عباسیان نیز برای گسترش دعوت خود از داعیان بهره میبردند. با بررسی تطبیقی این دو سازمان، داوری بهتر تاریخی درباره عملکرد امامان و شیعیان، و عباسیان و پیروانشان امکانپذیر میشود.پرسش اصلی در این مقاله آن است که این دو سازمان چه تفاوتها و شباهتهایی در مرحله شکلگیری و عوامل پیدایش داشتهاند؟ عباسیان وارث تشکیلات دعوت ابوهاشم بودند، ولی امامیه سازمان وکالت را خود تأسیس کرده بودند. تلاش برای رسیدن به اهداف، وجود اختناق، فعالیت جناحهای رقیب، وجود زمینههای مساعد، لزوم ارتباط با پیروان و جمعآوری منابع مالی، از عوامل پیدایش هر دو سازمان بود، علاوه بر این، در سازمان وکالت، دشواری ارتباط امام( با شیعیان و ایجاد آمادگی برای دوران غیبت نیز از عوامل پیدایش آن شمرده میشود.
خلاصه ماشینی:
"مطالعه سازمان وکالت امامیه که مؤسس آن ائمه( بودند و مقایسه آن با سازمان دعوت عباسیان که جریان دیگری در تاریخ بود، برای ما شیعیان فوایدی چون شناخت بهتر سیره امامان( و الگوهای زندگی سیاسی ـ اجتماعی آنان را همراه دارد.
به دلیل مخفی بودن فعالیت اینگونه سازمانهای اجتماعی، تعیین دقیق زمان شروع فعالیت سازمان، مقدور نیست، با این حال به نظر میرسد در فاصله زوال دولت اموی و روی کار آمدن دولت عباسی، فرصت مناسبی در اختیار امام صادق( بود تا از آن برای انسجام و گسترش تشیع امامی بهرهبرداری کند.
309 امام صادق ( برای دفع این اوضاع ابتدا با استفاده از فضای باز به وجود آمده در اثر ضعف اموی و عدم استقرار کامل خلفای بعدی، اقدام به حرکت علمی و برپایی مجالس درسی در مدینه کرد تا از عقاید امامیه دفاع کند، سپس با تشکیل شبکهای از وکلا، درصدد جذب و حفظ شیعیان برآمده، ارتباط خود را با آنان برقرار سازد.
با توجه به پیشبینی امام صادق( مبنی بر روی کار آمدن آل عباس 313 و شناخت وی از آنها به نظر میرسد ایشان تدابیری برای روبهرو شدن با سیاستهای آنان اندیشده که یکی از این تدابیر، تشکیل سازمان وکالت بود.
3. وجود زمینه مساعد برای فعالیت امامیه در زمان تأسیس سازمان وکالت، با فضای مساعدی روبهرو بود، چرا که امویان در حال سقوط بوده و عباسیان نیز هنوز آنچنان تثبیت نشده بودند که بتوانند مزاحمت جدی برای آنان ایجاد کنند.
این در حالی است که در عصر امام صادق( به دلیل درگیری امویان و عباسیان و گسترش تشیع، زمینه لازم برای تأسیس سازمان وجود داشت."