چکیده:
معنیشناسی واژه "ولایت" در قرآن و نهجالبلاغه با تاکید بر جنبههای اجتماعی و کشف معنای اساسی آن است. نویسنده، نخست به دستهبندی انسانها در قرآن اشاره کرده و براساس تقسیم انسانها به "اولیاءاللّه" و "اولیاء الشیطان" و رابطه "هدایت و ضلالت" با "اطاعت و تبعیّت"، دو انتخاب و دو گونه عمل را در قرآن ذکر کرده و راه شیطان را، راه ضلالت و راه پیروان دستورات الهی را، راه هدایت بشر شمرده و به رابطه "اطاعت" با "هدایت و ضلالت" اشاره کرده است و با بررسی آیات به این نتیجه رسیده است که همانگونه که تبعیّت با ضلالت و هدایت رابطه مستقیم دارد، "ولیّ" گرفتن نیز با هدایت و ضلالت رابطهای مستقیم دارد؛ به گونهای که اینها تعبیراتی هستند که یک مصداق دارند و رابطه "ولایت" ی، رابطه رهبری و پیروی است، رابطه اطاعت و تبعیّت از یک سو و هدایت و فرماندهی و پیشوایی از سوی دیگر. افزون بر این معنای اساسی، "ولایت" معنای عاطفی دیگری از جمله "رساندن به مقصد" هم دارد. این نکته نیز در نهجالبلاغه و سخنان مولا در دیگر منابع حدیث، به روشنی بیان شده است.
در ادامه نویسنده به بحث پیرامون جامعه ولایی و آیه ولایت و نسبت "ولی بودن" و "اولی الامری" پرداخته و میدان معنایی ولایت را یک میدان معنایی اجتماعی - سیاسی - زعامت و پیروی حکومت و سیاست - و نه تنها میدان معنایی عاطفی - دوست داشتن صرف، بدون رعایت امور اجتماعی و سیاسی - دانسته است. در پایان نیز به جنبههای هم معنایی ولایت اشاره کرده است.
خلاصه ماشینی:
"آیاتی که در آنها از این تقسیم سخن به میان آمده است، مسأله را در فضای تبعیت و هدایت یا ضلالت قرار می دهد، اگر واقعا چنین آیاتی وجود داشته باشد مفهوم «ولایت» به عنوان نوعی «رابطه»، از ابهام بیرون می آید؛ ابهامی که گاه بحثهای مذهبی و فرقه ای را به وجود آورده است؛ اما واقعا چنان «همنشینی»، یا بالاتر از آن «جانشینی» در بین واژگان تبعیت و هدایت یا ضلالت وجود دارد؟ پاسخ مثبت است، و صراحت آیات چنان است که نیازی به توضیح زیادی ندارد: «اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه اولیاء قلیلا ما تذکرون» اعراف/3 از آنچه که از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده پیروی کنید!
نسبت «ولی بودن» و «اولی الامری» آیا این برداشت، که «ولی خدا» و «اولی الامر» در معادله ای معنی دار، مساوی هستند، و اینکه با این ترتیب امام علی(ع) مصداق روشن اولی الامر می باشد، آیا در تلقی خود علی(ع) درست است، یا اینکه ما چیزی را نسبت می دهیم که خود حضرت آن را ادعا نداشته است؟ نخست یاد کرد این نکته را لازم می دانیم که از نظر مفسران ـ چه شیعه و چه اکثر اهل سنت ـ واژه «ولی» در آیه ولایت و اعطای زکات، بر علی(ع) منطبق است، و تنها موضوع مورد مناقشه، معنای «ولی» است که آیا فقط دوستی است یا علاوه بر دوستی شامل «اولی الامری» و وجوب اطاعت نیز می شود؟ اگر چه کشف الاسرار تعبیری زیبا دارد و پیوند در اعتقاد و دین، و دوستی را برای امام از زبان پیامبر تثبیت می کند، اما ما در کشف معنای ولایت به سراغ خود قرآن می رویم، زیرا معنی واژه را ـ به قول ویتگنشتاین ـ نه در قاموس لغتها، بلکه در کاربرد آن در جمله می فهمیم."