چکیده:
اعتقاد بر این است که بالاترین لایهی زمین جامد(لیتوسفر)، شامل«ورقه»1های سخت مکانیکی است که روی لایهای نرمتر در گوشتهی زمین حرکت میکنند.زمین ساخت ورقهای میتواند بیشتر ساختارها و فرایندهای مؤثر در سطح سیارهی ما را شرح دهد.برای مثال،در جایی که ورقهها باهم برخورد میکنند، رشتهکوهها تشکیل میشوند. در برخی جاهای دیگر،لیتوسفر اقیانوسی به درون گوشته فرو میرود.این مناطق فرورانش،عامل فعالیت آتشفشانی نیز هستند؛«حلقهی آتش»2که اقیانوس آرام را احاطه کرده است. مثالی بارز از این مورد است.از سوی دیگر،در اثر فرایندهای آتشفشانی،لیتوسفر جدیدی در پشتههای میان اقیانوسی تولید میشود. دراینباره که مفهوم زمین ساخت ورقهای توضیح میدهد که زمین در حال حاضر چگونه کار میکند و در چند صد میلیون سال اخیر چگونه فعالیت میکرده است،شک و تردید اندکی وجود دارد.سؤال دشوارتر این است که در 4/6 میلیارد سال سرگذشت زمین،زمین ساخت ورقهای به سمت عقب در زمان،تا کجا قابل پیگیری است.بههرحال شواهد ژئوشیمیایی روزافزونی وجود دارند مبنی بر اینکه زمین ساخت ورقهای در سرگذشت زمین، خیلی زود(شاید طی یک میلیون سال اول)برقرار شده است. بنابراین قدری عجیب است که هیچکدام از سیارات زمینی دیگر (عطارد،مریخ و زهره)در حال حاضر یا در سرگذشت زمینشناسی خود،هیچ نشانهای از زمین ساخت ورقهای نشان نمیدهند. زمین ساخت ورقهای باعث تشکیل ساختارهای سطحی روی یک سیاره میشود که با سنجش از دور و حتی بدون نمونهبرداری دقیق زمینشناسی،میتوان آنها را به راحتی تشخیص داد. پستی و بلندی سطح زمین،توزیع دوگانهی بارزی دارد،به گونهای که بیشتر قارهها تقریبا یک کیلومتر بالاتر از سطح دریا 2Lو بیشتر بسترهای اقیانوسی تقریبا 4 کیلومتر در زیر سطح دریا قرار دارند.پستی و بلندیهای بین این دو حد یا فراتر از آنها، نادرند.این توزیع دوگانه،نتیجهی مستقیم زمین ساخت ورقهای است و به تفاوت ترکیب پوستهی قارهای و اقیانوسی مربوط میشود که باز هم این مورد را میتوان به تفاوت در فرایندهای ذوب در زیر پشتههای میان اقیانوسی و مناطق فرورانش نسبت داد.در هیچ یک از سیارات شناخته شدهی دیگر،چیزی شبیه این وجود ندارد و سایر نشانههای زمین ساخت ورقهای نیز دیده نمیشوند.بنابراین چرا زمین ساخت ورقهای فقط روی زمین وجود دارد؟
خلاصه ماشینی:
"زمین ساخت ورقهای چرا فقط روی زمین؟ هنس کپلر ترجمهی مجید کوهستانیان دبیر آموزش و پرورش شهرستان قوچان (به تصویر صفحه مراجعه شود) اعتقاد بر این است که بالاترین لایهی زمین جامد(لیتوسفر)، شامل«ورقه»1های سخت مکانیکی است که روی لایهای نرمتر در گوشتهی زمین حرکت میکنند.
این توزیع دوگانه،نتیجهی مستقیم زمین ساخت ورقهای است و به تفاوت ترکیب پوستهی قارهای و اقیانوسی مربوط میشود که باز هم این مورد را میتوان به تفاوت در فرایندهای ذوب در زیر پشتههای میان اقیانوسی و مناطق فرورانش نسبت داد.
بنابراین چرا زمین ساخت ورقهای فقط روی زمین وجود دارد؟ کلیدواژهها: زمین ساخت ورقهای،لیتوسفر،گرانروی،آستنوسفر،گوشتهی زمین،گوشتهی آبدار،انحلالپذیری آب اهمیت آستنوسفر گوشتهی زمین جامد است،چرا که مشاهدات صورت گرفته دربارهی زمینلرزهها حاکی از آن است که گوشته،امواج برشی کشسان را از خود عبور میدهد.
همرفت در گوشتهی زمین،به علت دگرشکلی حالت جامد سنگها،همان پدیدهای است که در نهایت حرکت ورقهای روی سطح زمین را باعث میشود.
اندازهگیریهای لرزهای نشان میدهند که بین عمق حدود 06 کیلومتر و 002 کیلومتر در زیر اقیانوسها، سرعت امواج برشی کشسان و امواج فشارشی کاهش مییابد که بیانگر مدول کل و مدول برشی6کاهش یافته(یعنی حضور مواد نرمتر)است.
الگوهای عددی نشان میدهند که این کاهش گرانروی گوشته به علت وجود آثار آب حل شده در شبکهی بلوری،پیشنیازی برای توسعهی زمین ساخت ورقهای است.
پس میتوان نتیجه گرفت،تشکیل آستنوسفر و بنابراین وجود زمین ساخت ورقهای فقط در سیارهای امکانپذیر است که گوشتهی آبدار داشته باشد،و این خود با نبود زمین ساخت ورقها در زهره مطابقت دارد."