چکیده:
این نوشتار بر آن است که به بررسی و تبیین آرای فیلسوف و متکلم اسکاتلندی مدرسی، یوهانس دنس اسکوتوس (1266 -1308م.) در بارۀ نحوه و فلسفۀ خلقت عالم و انسان، و نقد آن با تکیه بر آرای ابنسینا بپردازد. خلقت و خالقیت از دیدگاه اسکوتوس از صفات مهم الهی است. بدین منظور، در این نوشتار ابتدا بحثی از دو صفت الهی دیگر که از دیدگاه او کاملا با بحث خلقت مرتبط است- یعنی قدرت مطلقه و آزادی اراده- مطرح و سپس تبیینی از خلقت و خالقیت عالم و انسان در تفکر او ارائه میشود. در بخش بعد ضمن تبیین اجمالی دیدگاه ابنسینا در بحث خلقت، عدم فهم صحیح دیدگاه ابنسینا از سوی اسکوتوس و ژیلسون مورد بحث و نقد قرار میگیرد. در انتهای نوشتار نیز مقایسهای میان دیدگاههای اسکوتوس و ابنسینا در بحث خلقت عالم و انسان، ارائه و تفاوتها و شباهتهای این دو دیدگاه مطرح میشود. اسکوتوس ترجمه لاتین کتاب «الشفاء» ابنسینا را مطالعه کرده است و در مباحث معرفتشناختی و مابعدالطبیعی کاملا تحت تأثیر وی قرار دارد. اگرچه اسکوتوس در مباحث کلامی و به ویژه بحث نحوۀ خلقت از ابنسینا فاصله میگیرد، اما در موضوع غایت و فلسفۀ خلقت عالم و انسان کاملا از دیدگاه او پیروی میکند.
I will try to explain and investigate the theories of Johannes Duns Scotus (1266-1308 A.D.)، a Scottish classic philosopher and theologian، regarding the process of creation of the universe and human and its philosophy in this article. I will also criticize these theories emphasizing on the theories of Ibn-Sina. One of the important Divine attributes، for Scotus، is creation and being the Creator. Two other Divine attributes which are completely related with the discussion of creation، as Scotus believes، i.e. absolute power and freedom of will، are first discussed in this article، and then the creation and being the Creator of the world and human are explained according to his view. In the next section Ibn-Sina’s view in the discussion of creation is first briefly explained، and then it is investigated either Scotus and Gilson have understood Ibn-Sina’s view correctly or not. Finally the theories of Scotus and Ibn-Sina regarding the creation of the universe and human being are compared and their similarities and difference are mentioned. Scotus has studied the English translation of Ibn-Sina’s book، “Al-Shefa”، and is completely influenced by his theories in the discussions of epistemology and metaphysics. Although Scotus’ views in theological discussions and especially the discussion of the process of creation is different from Ibn-Sina’s view، but he completely follows his view in the discussion of the goal and philosophy of creation of the universe and human being.
خلاصه ماشینی:
"وی استدلال خویش را اینگونه مطرح میکند: این امکان [در چیزها] از عقل الهی تا آنجاکه چیزی را به اراده عرضه میدارد، ناشی نمیشود؛ زیرا هر چیزیکه قبل از یک فعل اراده دانسته میشود، بهنحو ضروری و طبیعی دانسته میشود، بهگونهایکه هیچ امکانی در ارتباط با طرف متضاد آن وجود ندارد...
اسکوتوس نیز بهتبع سایر متکلمان مسیحی، قائل به خلق از عدم و حدوث عالم است، اماـ برخلاف اظهار نظر کاپلستون در جلد دوم تاریخ فلسفهاش 1 ـ معتقد است که این مطلب نه موضوع عقل، بلکه موضوع ایمان است؛ چه هم قدم عالم و هم حدوث آن در دایرۀ قدرت مطلقۀ الهی قرار دارند؛ زیرا زمان و زمانمندی، لازمة مخلوقات و معلولهای الهی نمیباشد؛ یعنی مخلوقات فی نفسه این امکان را دارند که قدیم باشند یا حادث.
2. شباهتهای آرای ابنسینا و اسکوتوس در بحث خلقت ابنسینا علیرغم اختلاف اساسی با اسکوتوس در بحث خلقت، همانند وی بر آن است که مخلوقات اگرچه از عدم و لاشیء خلق شده و فاقد وجود عینی و خارجی بودهاند، لکن قبل از خلقت نحوهای از وجود را داشتهاند که وجود علمی است؛ یعنی بهعنوان صور در علم خدا موجود بودهاند، اگرچه بعد از خلقت نحوهای دیگر از وجود را واجد شدهاند که وجود عینی و خارجی است؛ یعنی بهعنوان موجودات واقعی در عالم پدید آمدهاند، و این امر آنگاه روی میدهد که استعدادهای مکنونات در قالب ماده، فراهم و شایستۀ دریافت صورت (در مورد انسان، نفس) از ناحیۀ عقل فعال شود."