چکیده:
در بخش نخست،واژهء طبسین را در متون تاریخی و جغرافیایی-از سدهء 3 ق.تا دورهء معاصر-مورد بررسی قرار داده و با استناد به منابع به این نتیجه رسیدهایم که پیش از سدهء 6 ق.،طبسین بر طبس خرما و طبس عناب که بعدا از آن به طبس گیلکی و طبس مسینان یاد شده،اطلاق نگردیده است از سدهء 6 ق.به بعد جغرافینویسان عرب و نیز نویسندگان سدههای اخیر،طبس گیلکی و طبس مسینان را طبسین نامیدهاند. در بخش دوم مقاله،ضمن بررسی و تحلیل گفتهء تاریخنویسان و پیگیری مسیر حرکت مسلمانان از کرمان به خراسان و بررسی موقعیت و مسافت میان طبس گیلکی و طبس مسینان به این نتیجه رسیدهایم که منظور از طبسین،طبس گیلکی و کرین میباشد و کرین نیز خود در نخستین سدههای ق.حداقل شهری در حد طبس گیلکی بوده است. دلایل و قراینی که پیشینهء تاریخی کرین را نشان میدهد،مؤید نظر مؤلف است.
خلاصه ماشینی:
"3-طبس خرما یا طبس گیلکی که در حاشیهء شرقی کویر در فاصله 735 کیلومتری مشهد،مرکز استان خراسان قرار دارد و در این مقاله به عنوان یکی از طبسین مورد بررسی قرار گرفته است.
اشاره یاقوت(22/4-32)به اینکه طبسان نخستین ناحیه از سرزمین خراسان بود که مسلمانان گشودند و طبسان در یکجا واقع شده و آنجا دروازه خراسان است،شواهد دیگری است براینکه منظور از طبسان نمیتواند طبس گیلکی و طبس مسینان باشد که در فاصله حداقل پنج روز راه از یکدیگر قرار داشتهاند.
آنچه در دائرة المعارف الاسلامیه(ذیل مدخل طبس)درباره طبس خرما گفته شده و آن را همان طبس سفلای یاد شده در احسن التقاسیم دانسته و طبس گیلکی را کری یا کرین میداند،گرچه در برخی از منابع سدههای پیشین آمده است(اصطخری، 372؛ابن حوقل،273)ولی مورد قبول همه جغرافیدانان مسلمان نیست.
اگر طبسین را به طبس گیلکی و طبس مسینان تفسیر کنیم،پرسشی که بدون پاسخ میماند این است که چرا فتح طبس مسینان را-که از لحاظ موقعیت طبیعی هیچ ویژگیی نداشته و بعد از گشوده شدن شهرهای خور،خوست و قاین به تصرف مسلمانان درآمده-اول فتوح خراسان و دروازه خراسان نامیدهاند؟ مسینان که به سبب داشتن درختان عناب به طبس عناب هم نامیده شده در مناطق سردسیر است و نخلستان ندارد.
در نهایت آنکه مسلمانان برای ورود به طبس خرما هریک از راههای کرمان- خراسان را پیموده باشند،از کری عبور کردهاند و پیش از فتح طبس مسینان آنجا را گشودهاند کری یا کرین در سه فرسخی طبس خرما و در حاشیهء شرقی کویر واقع شده و نخستین بخش خراسان بود که مسلمانان گشودند(افشار، 382)."