چکیده:
ررسی نقش علم اسباب نزول در تفسیر آیات وحی و بهره وری از تفسیر آیه در جهت ارزیابی و نقد سبب نزول است. شکل روایتی اسباب نزول، کثرت اسباب نزول رسیده از طریق اهل سنّت، تاثیر پذیری از اسرائیلیّات، تسامح و تساهل در برابر اسرائیلیّات و مساله دار بودن راویان، اهمیّت نقد اسباب نزول و شناخت ملاکهای آن را دو چندان میسازد. از سوی دیگر، افزون بر ضعفهای سندی، روایات اسباب نزول به لحاظ دلالت و محتوا با ضعفهای اساسی روبرویند. بسیاری از روایات، نقل به معنا است و تحت تاثیر شرایط سیاسی و فرهنگی قرن اول، راویان ناگزیر از نقل سینه به سینه روایات بودهاند و در این میان تغییراتی در سبب نزول رخ میداده است به گونهای که اکنون برخی از اسباب نزول متضاد مینمایند و تعداد بسیاری استنباط شخصی راویان است. بنابراین باید در استفاده از اسباب نزول به معیارها و ضوابط اعتبار یک روایت توجه داشت و تنها اسباب نزولی را پذیرفت که با آیه، ضروریات دین و عقل ناسازگار ننماید. نویسنده، در ادامه ناهمخوانی سبب نزول با محتوا، سیاق و ظاهر آیه را در آیات مریم، 77، انعام/108، فاطر/22، انفال، 67 با استناد به آیات قرآن و روایات و دلایل عقلی و نقلی به اثبات رسانده است.
خلاصه ماشینی:
اما دراین مورد، وسیله دیگری نیز وجود دارد که با تکیه برآن می توان به اعتماد و باوری قوی تر درمورد اسباب نزول دست یافت و آن، برابری سبب با مفاد تفسیری آیه شریفه است، زیرا حدیث در اعتبار خود به تأیید قرآن نیازمند است.
)8 لیکن بررسی تفسیر آیه شریفه روشن می سازد که شأن نزول یاد شده تناسب چندانی با آیه مورد بحث ندارد، زیرا سیاق آیات نشان می دهد این سخن از کسانی صادر شده است که به رسول خدا (ص) ایمان آورده بودند و یا در معرض ایمان به آن حضرت بودند، ولی براثر تبلیغات سوء کافران و مشاهده ثروت و مکنت ایشان ونیز زمینه های فقر اندیشه و جهل فکری، به کافران متمایل و ملحق شدند و این سخن را بر زبان آوردند که: باپیروی از کیش بت پرستی به یقین دردنیا صاحب مال و اولاد می شویم، با این توهم و اندیشه خرافی که درایمان به خدا و پیروی از دین وی، نحوست و شومی نهفته است وآدمی به فقر و فلاکت مبتلا خواهد شد و برعکس آن در شرک و بت پرستی میمنت و برکت و شکوه و جلال وجود دارد که ثروت و افزونی را برای وی به ارمغان می آورد.
ای عمر، براستی اگر در این ماجرا عذابی از آسمان نازل می شد، هیچ کس جز تو و سعدبن معاذ از آن در امان نبود!) 18 ما در این مختصر، بی آن که بخواهیم اسیر پیشداوری شویم و یا مفاد روایت فوق را با مبانی عقلی و کلامی پذیرفته شده، به نقد بگذاریم، تنها با محک تفسیر آیه شریفه، به آزمون سبب نزول یادشده می رویم و براین باوریم که متن آیات کریمه و پیام اصیل آن، برترین ابزار برای بازشناسی حق از باطل و سره از ناسره است.