چکیده:
بررسی و نقد جایگاه و نقش اسباب نزول در تفسیر »روح المعانی« اثر آلوسی (1270 ه . ق( است.
اسباب نزول در تفسیر آلوسی جایگاه والایی دارد. به همین دلیل، در جای جای تفسیر خود از اسباب نزول در تفسیر و فهم آیات بهره جسته است. به باور آلوسی، خاستگاه شماری از تنشهای تفسیری اختلاف در سبب نزول است. وی در جمع آوری اسباب نزول سعی وافر داشته و در مواردی که یک آیه چند سبب نزول داشته به نقد و بررسی روایات میپردازد و یک روایت را انتخاب میکند. در تفسیر آلوسی روایات ضعیف قابل اعتماد نیست و اسباب نزولی معتبر است که افزون بر برخورداری از شهرت، سند روایت کامل و قابل اعتماد باشد، هر چند در مواردی از این قاعده عدول کرده است. آلوسی معتقد است که اسباب نزول مانع از عمومیّت آیه نمیشود. سبک وی در نقل اسباب نزول به شکل تفصیلی است.
آلوسی در نقد و بررسی روایات اسباب نزول از تاریخ، مفهوم و سیاق آیات بسیار استفاده کرده است.
خلاصه ماشینی:
) در تفسیر خود، ذیل این آیه مبارکه: (ان الله لایستحیی ان یضرب مثلا ما بعوضة فما فوقها…) (بقره / 26) می نویسد: (از ابن عباس نقل کرده اند: این آیه در باره یهود نازل شده است.
نقل برخی اسباب نزول بدون ذکر سند: آلوسی در بیشتر موارد، اسباب نزول را به صورت مستند بیان کرده، ولی در مواردی چند، سند را فروهشته است: * (و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه…) آل عمران / 85 ذیل آین آیه مبارکه بدون ذکر سند، می نویسد: (این آیه در باره گروهی نازل شده است که دوازده نفر بودند.
)28 نقد اسباب نزول با سیاق آیات آلوسی در برخی موارد، اسباب نزول را با سیاق آیات نقد کرده است: * (والشعراء یتبعهم الغاوون…) شعراء / 224 (از ابن عباس روایت شده که این آیه در باره شعرای مشرکان نازل شده است… و ابن جریر از ابن عباس نقل کرده است: در زمان پیامبر(ص) دو نفر که یکی از ایشان انصاری بود، همدیگر را هجو کردند.
ممکن است در یک مسأله، چند سبب نزول باشد و قرآن حکم تمام آنها را بیان کرده باشد، چنانکه ذیل این آیه مبارکه می نویسد: (ان الذین یشترون بعهد الله و ایمانهم ثمنا قلیلا…) آل عمران / 77 (از ابن مسعود روایت شده که این آیه در باره (اشعث بن قیس) نازل گشته که به دروغ می خواست زمین دیگری را تملک کند.
آنان تورات را تحریف کردند، نشانه هایی را که در تورات در باره پیامبر (ص) وجود داشت از بین بردند و قسم یاد کردند که آن جمله های تحریف شده از ناحیه خداوند است، سپس این آیه نازل شد….