چکیده:
عطار عارف شاعری است که با تالیف تذکرهالاولیا نقش شگرفی در حوزه ادبیات منثور فارسی احراز کرده و یکی از شیرینترین شاهکارهای عرفانی ادب ایران را به یادگار گذاشته است. اخلاص مولف به همراه بیپیرایگی زبانش موجب شده است که تنها کتاب نثر او از برجستهترین آثار تاریخ تصوف ایران شمرده شود و در ردیف اسرارالتوحید محمد بن منور در فرهنگ و شکلگیری و ترویج تصوف از منابع قابل اعتماد قرار گیرد. عطار بیش از محتوا در ساختار این اثر موثر بوده و چون هدف تعلیمی داشته با زبانی ساده و رسا به القای مطلب پرداخته است. شیفتگی او به اقوال عرفا در سراسر کتاب مشهود است. او سخن مشایخ را بعد از آیات و احادیث بهترین راهنمای بشر میداند و سالکان را با آن چراغ به جانب سعادت جاودانی رهنمون میسازد و به این خاطر کتاب خود را بهترین پدیده آفرینش قلمداد میکند. اینجا با نگاهی گذرا به احوال و آثار عطار ابتدا صورت و محتوای تذکر¸ الاولیا و اعتقادات عرفانی مولف که در لابهلای اقوال مشایخ نهفته است، میآید. سپس ارزشهای تاریخی، عرفانی وادبی کتاب و نهایتا شیوه کاربرد آیات و احادیث آن مورد ارزیابی قرار میگیرد.
Attar is a mistic poet who has a great role in prose of Persian Literature br his Tazkerat- ol- oliya. As well، it is one of the most favorite masterpieces of Iranian mysticism literature. The honesty of author along with his frank and simple language caused his only prose book to become one of the most striking works of mistic history in Iran. It is considered a work parallel to Mohammad- ebne- monavvar s Asraro – al- Tohid which is very reliable source in mysticism culture forming and development. Attar has been very influencing in form more than content and because he had an instructive goal he has used a simple and eloquent language in his work. His charm and attraction in to other mistices sayings clear allover his work. He believes that mistics speeches are the best for guiding human beings after Holy Quran s verses and narrations.He guides the followers into eternal prosperity whith that light. Hence، he introduces his book as the best phenomenon of creation. This stady first tries to have a glimpse on Attar s works and moods، then form content of Tazkerat- ol- Oliya and mystical beliefs of author which are constructed with mistic s speeches. Next، historical، mystical and literal values of the work are being talked. At the end، the usage stgles of verses and narration through this work are studied.
خلاصه ماشینی:
تذکرة الاولیا این کتاب تنها اثر منثور شیخ عطار نیشابوری است که در ردیف برجستهترینآثار فاخر ادب فارسی همچون اسرار التوحید محمد بن منور،تاریخ بیهقی،گلستان شیخاجل سعدی و کلیله و دمنه نصر الله منشی قرار دارد و از مهمترین و معتبرترین اسنادتاریخ تصوف ایران به شمار میآید و در میان تذکرههای عمومی و خصوصی مقامشامخی دارد و به لحاظ شیوایی از شاهکارهای نثر فارسی شمرده میشود.
عطار از راه هماندیشی طریقت سکری بایزید بسطامی و حلاج را تبیین کرده ودو بخش عمدۀ کتاب را به احوال و اقوال این دو عارف شگرف اختصاص داده است.
در منطق الطیر نیز قبل از آغاز داستان کمنظیر شیخ صنعان بهعنوانفضاسازی و براعت استهلال میگوید: {S«درد و خون دل بباید عشق را#قصۀ مشکل بباید عشق را#ساقیا خون جگر در جام کن#گر نداری درد از ما وام کن#عشق را دردی بباید پرده سوز#گاه جان را پردهدر گه پردهدوز#ذرهای عشق از همه آفاق بود#ذرهای درد از همه عشاق به#عشق مغز کاینات آمد مدام#لیک نبود عشق بیدردی تمام#قدسیان را عشق هست و درد نیست#درد را جز آدمی درخورد نیستS}(عطار،1374:56) ارزش تاریخی تذکرة الاولیا این اثر تاریخ ارزشمند تصوف ایران است و در شکلگیری و گسترش تصوفسهم بهسزایی داشته است.
ارزش عرفانی تذکرة الاولیا این کتاب کمنظیر از نظر ارزش عرفانی در ردیف اسرار التوحید محمد بن منورجای دارد و از گرانسنگترین منابع تاریخ تصوف ایران بهشمار میرود و به لحاظاشتمال بر حجم عظیمی از احوال و اقوال مشایخ تصوف در میان تذکرههای عمومیادب فارسی ازجمله طبقات الصوفیه،نفحات الانس،طرایق الحقایق،مجالس المؤمنین وکشف المحجوب درخشانترین و برجستهترین سند صوفیانۀ ایرانی است.