چکیده:
استاد محمدرضا شفیعی کدکنی، محقق، منتقد و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی، از شاعران موفق و صاحبسبک نسل دوم شعر نیمایی به حساب می¬آید. او تاکنون با انتشار 12 دفتر شعری که در قالب دو مجموعة آیینه¬ای برای صداها و هزارة دوم آهوی کوهی به چاپ رسانده، برگی از دفتر قطور شعر معاصر را به خود اختصاص داده است. این پژوهش میزان اثرپذیری اشعار شفیعی را از آثار قدما مورد بررسی قرار داده است. برخی از منتقدان معتقدند که شفیعی بیشتر شعرساز ماهری است تا یک شاعر، چراکه اشعار او از مضامین، ترکیبات، واژگان و صورخیال تکراری و قدمایی پر است. یافته¬های تحقیق بیانگر این واقعیت است که هرچند رگه¬های ژرفی از سروده¬های بزرگانی چون حافظ، مولانا، سعدی، رودکی و ... و نیز نشانههایی از شعر شاعران معاصر همانند اخون ثالث، شاملو و ... در اشعار او دیده می¬شود، اما خلاقیت شفیعی در این بین نقشی مضاعف عمل کرده، چنانکه او را از ورطة تقلید صرف رهانیده است و این انتقاد جز در مواردی نادر بر قامت اشعار او راست نمیآید.
“Intertextuality” says that the texts of the same field in different periods are so closely related to one another that each text affects the others and in turn is affected by them. This paper intends to search for the intertexts of Shafi’ee Kadkani’s poems. The incentive for such a study is the words of some critics who believe Shafi’ee is more an adroit poem-maker than an original poet, since his poetry is replete with the collocations, words and poetic images of the classical poets. The findings of this research, on the contrary, proves that, although Shafi’ee is deeply impressed by poets like Hafiz, Mowlavi, Sa’di and Roodaki, as well as some contemporary poets such as Akhavan and Shamloo, this impression has enriched his creativity and has made him a truly original poet.
خلاصه ماشینی:
(هزارٔە دوم آهوي کوهي : ٣٠٣) بايد به سراغ پيش متن (زيرمتن ) آن ، يعني اين بيت مولانا رفت : دي شيخ با چراغ همي گشت گرد شهر کز ديو و دد ملولم و انسانم آرزوست (مولوي ، ١٣٧٧: ١٧٠) پيش متن شعر زير نيز آية ٢٦١ سورٔە بقره : «مثل الذين ينفقون اموالهم في سـبيل الله کمثل حبـة انبتت سبع سنابل في کل سنبلـة مأة حبـة » است : سال پار: دانه اي درون ظلمت زمين ، در انتظار وينک اين زمان : هفت سنبله به روي بوته زير آفتاب هفت چهرٔە صبور سال ديگرش ببين هفتصدهزار و بي شمار (آيينه اي براي صداها: ٤٨٩) در اشعار شفيعي تأثرپذيري از قدما در سطح وسيعي به چشم مي خورد، بسـامد ايـن تأثيرپذيري در دفتر زمزمه ها بسيار بيشتر از ساير دفترهاست .
(هزارٔە دوم آهوي کوهي : ١٠٠) علاوه بر نمونه هاي بالا، در زنجيرٔە کلام شفيعي برخي ترکيبات کنايي قديمي نيز وجود دارند که آنها را از متون نظم و نثر گذشته وارد شعر کرده است .
(آيينه اي براي صداها: ٤٠٤) * * * از کلـک نقشبند قضــا در تحيـــرم کز سبزه بر صحيفة بستان زند رقـم (خواجو، ١٣٧٤: ٣٠١) چه خواستيم و چه رو کرد نقشبند قضا کـه خـود نبود در آيينة تصــور مــا (هزارٔە دوم آهوي کوهي : ٣٤٩) ٧) تشبيه : در مناسبات بينامتني اشعار شفيعي ، نمونه هاي تشبيه کـه پـيش مـتن آنهـا اشعار شاعران ديگري باشد، کمتر به چشم مي خورد.
شفيعي از بين شاعران معاصر به اخوان ثالث ارادت ويژه اي دارد و اين را در شعري که در ستايش او سروده (شعر «درين شب ها» از دفتر از زبان برگ ) به وضوح نشان داده است .