چکیده:
شناخت و روش شناخت اجتماعی، از موضوعات مهم و اساسی در حوزة علوم اجتماعی است که در دورههای مختلف تاریخی ‐ از گذشته تاکنون ‐ رویکردهای مختلفی دربارة آن وجود داشته است. یکی از دستهبندیهای روششناختی، تقسیم روش به روششناسی بنیادین و روششناسی کاربردی است که انواع مختلف روش شناخت اجتماعی را میتوان در ذیل آن قرار داد. در این گونهشناسی، روششناسی بنیادین، که به مبانی هستیشناسی، انسانشناسی و معرفتشناسی ناظر بوده و به صورت بنیادین روششناسی اجتماعی را مد نظر قرار میدهد، مبنای بحث در این مقاله واقع میشود.
در علوم اجتماعی با سه روش بنیادین اثباتی، تفهمی و رئالیسم انتقادی سروکار داریم. هر یک از این روشها از مبانی هستیشناختی، انسانشناختی و معرفتشناختی خاصی بهره گرفته، با یکدیگر در تقابلند. قرآن نیز به علت برخورداری از مبادی هستیشناختی، انسانشناختی و معرفتشناختی ویژة خویش از یک روش بنیادین «رئالیسم توحیدی» بهره میگیرد. ویژگیهای خاص اندیشة قرآن، روششناسی قرآنی را از مکاتب روششناختی مدرن متمایز میسازد. قرآن هستی را دارای دو بعد مادی و معنوی دانسته، آن را یکپارچه و با محوریت خداوند حکیم معرفی میکند. همچنین سرنوشت انسان و کمال نهایی وی را در میزان قرب الهی میداند.
قرآن به همة ابزارهای حسی، عقلی و وحیانی مرجعیت میبخشد؛ اما مرجعیت آنها را در چارچوب مبانی خویش میپذیرد. همه چیز در اندیشة قرآن، به خداوند ارتباط پیدا میکند. قرآن از همة رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی برخوردار میشود؛ اما آنها را در چارچوب توحید و مبتنی بر یک عقبة الهیاتی بازتعریف میکند. این، ویژگی ممتاز روششناسی قرآن است که روشهای سکولار از آن بهرهای نمیبرند و به علت چنین فقر معرفتی، با تکیه بر یک ابزار، سایر ابزارها را نفی میکنند. همچنین روششناسی قرآن، به علت بهرهگیری از ابزار وحی، قابلیتهای افزونتری را نسبت به روشهای مدرن دارد؛ از جمله، امکان فهم و درک عمیقتر واقعیت اجتماعی و دستیابی به ضرورتها و باید و نبایدهای اجتماعی بیشتری در آن.
Social understanding and social understanding method are among basic subjects of social sciences. One of the main categorization of methodology divides methodology into fundamental methodology and functional methodology. The fundamental methodology is the subject of this study.
In social science, there are three basic methods: positivism, conceptualism, and critical realism. These methods contrast one another because of different ontological, anthropological, and epistemological grounds. Since Quran obtains its particular ontological, anthropological, and epistemological view, it enjoys a basic method of monotheist realism. The special attributes of Quran distinguish its methodology from that of modern methodology. Quran views the universe as having a physical and a spiritual dimension. Additionally, the ultimate success of human being is in obeying and getting close to God.
In the view of Quran, everything is related to God. Quran enjoys all explanatory, descriptive and experimental approaches but redefines them in the monotheist framework. This is the specific attribute of Quran’s methodology that secular methods lack. Because of lack of such epistemology, secular methodology employs certain means and rejects all other means.