چکیده:
در میان حروف الفبای عربی، همزه تنها آوایی است که به چهار شکل مختلف نوشته می شود:ء، ا، و، ئ. این اشکال چهارگانه همزه، باعث شده که نویسندگان، به ویژه کسانی که به هر دو زبان عربی و فارسی می نویسند در هنگام نوشتن برای انتخاب شکل صحیح آن با مشکلات جدی روبه رو شوند. این مقاله به منظور دستیابی به اهداف زیر نگارش یافته است: ۱ـ معرفی رسم الخط صحیح همزه در عربی و فارسی با استناد به کتاب های معتبر صرف و نحو و قواعد املایی عربی و فارسی و نیز با تکیه بر شیوه رایج نگارش آن توسط ادیبان و نویسندگان توانا؛ ۲ـ تدوین و تنظیم قواعد همزه به گونه ای که در عین جامع و کامل بودن فراگیری آن نیز آسان باشد؛ ۳ـ تبیین موارد اشتراک و اختلاف نگارش همزه در عربی و فارسی برای کسانی که به هر دو زبان می نویسند
From among the Arabic alphabet، hamza is the only vowel with four orthographic variations of (alone)، (above a wāw)، (above and under an ‘alif) and (above a dotless yā). Such an orthographic variation for hamza has caused spelling problems for writers mainly those who write in both Arabic and Persian.
The present article is to reach the following objectives:
1. Introducing the right orthography of hamza in the Arabic and Persian languages with reference to the authoritative books on the Arabic and Persian morphology and syntax together with rules of orthography which rely on the current orthographic methods employed by the competent writers;
2. Compiling hamza rules which are comprehensive yet easy to learn;
3. Clarifying the points of orthographic similarity and differences in the Arabic and Persian languages for those writing in both languages.
خلاصه ماشینی:
این مقاله به منظور دستیابی به اهداف زیر نگارش یافته است: 1-معرفی رسم الخط صحیح همزه در عربی و فارسی با استناد به کتابهای معتبر صرف و نحو و قواعد املایی عربی و فارسی و نیز با تیکه بر شیوۀ رایج نگارش آن توسط ادیبان و نویسندگان توانا؛ 2-تدوین و تنظیم قواعد همزه بهگونهای که در عین جامع و کامل بودن فراگیری آن نیز آسان باشد؛ 3-تبیین موارد اشتراک و اختلاف نگارش همزه در عربی و فارسی برای کسانی که به هر دو زبان مینویسند.
استاد محمّد بهجة الاثری در اینباره میگوید: از قرنها پیش مردم،به چگونگی کتابت همزه توجّه کردهاند و پارهای از عمر خود را در اندیشۀ حرکت و سکون همزه و حرکات پیش و پس آن گذراندهاند تا دریابند که آیا باید همزه را بر یکی از کرسیهای مناسب،یعنی«الف»،«واو»یا «یاء»بنشانند،یا این که،کرسیها را از زیر آن بیرون کشیده،آن را در فضا بیفکنند تا در کنار دیگر حروف،متواضع و ذلیل،بر خاک نشیند؟ رسم الخط همزه را برحسب موقعیّت آن در کلمه،به سه دسته تقسیم کردهاند؛ همچنین همزۀ وسط کلمه را نسبت به اینکه در وسط قرار گرفتن آن اصلت دارد یا عارضی است،تقسیمبندی نمودهاند؛در صورت اصالت،برای آن،شانزده شکل به حصر عقلی متصوّر است(حاصلضرب حرکات سهگانه یعنی ضمه،فتحه و کسره و نیز سکون در حرکات سهگانه و سکون حرف ماقبل همزه)و به همین ترتیب اقسام فراوان دیگری که شرح آن آمده است.
الف)رسم الخط همزه در زبان عربی: پیش از ورود به اصل مطلب،یادآوری چند نکته لازم است: 1-همزه گاه بدون کرسی و به تنهایی و بر سطر نوشته میشود(ء)و گاه همراه با حروف دیگر به کار گرفته میشود که در این صورت،کرسی آن ممکن است الف،واو و یا یاء باشد.