چکیده:
تحلیل و بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر نظریه های گوناگون و بعضا متعارض قرار دارد. اندیشمندان تلاش کرده اند تا با رویکردهای نظری متفاوتی همچون واقع گرایی، آرمان گرایی، سازه انگاری و تحلیل گفتمانی سیاست خارجی را مورد بررسی قرار دهند. بنابراین دستیابی به چارچوب تحلیلی مناسب برای شناسایی عناصر موثر در تدوین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ضروری می نماید. هدف این نوشتار بررسی امکان بکارگیری نظریه ساختار-کارگزار(ساخت یابی) در تحلیل سیاست خارجی ایران است. به عبارتی هدف پاسخ دهی به این پرسش است که: آیا نظریه ساخت یابی می تواند به عنوان چارچوبی مفهومی و نظری برای تحلیل سیاست خارجی ایران به کار گرفته شود؟ پاسخ موقت چنین است که: چارچوب تحلیلی ساختار- کارگزار ابزار مناسبی برای بررسی تحول رفتار و روندهای حاکم بر سیاست خارجی ایران است. مقاله حاضر پس از تبیین جایگاه نظریه ساخت یابی در حوزه جامعه شناسی و چگونگی ورود این نظریه به حوزه روابط بین الملل به امکان به کارگیری آن را در تحلیل سیاست خارجی می پردازد. سپس عناصر ساختاری و کارگزاری موثر در شکل گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را بررسی می نماید.
خلاصه ماشینی:
هـدف نشـان دادن امکان و قابلیت به کارگیری و کاربست اصول ، مفروضه هـا و مفـاهیم ایـن نظریـه در تحلیل سیاست خارجی ایران است ؛ به عبارت دیگر تلاش می شود تا به این پرسـش اساسی پاسخ داده شود که : «آیا نظریه ساخت یابی مـی توانـد بـه عنـوان چهـارچوبی مفهومی و نظری به منظور تحلیل سیاست خارجی ایران بـه کـار گرفتـه شـود؟» بـر مبنای این پرسش ، سؤالهای فرعی دیگری نیز قابل طرح است : نظریه سـاخت یـابی چگونه وارد حوزه نظریه پردازی روابط بین الملل شد؟ این نظریه در تحلیل سیاسـت خارجی بر چه عناصر و مفاهیمی تأکید دارد؟ عناصر ساختاری و کـارگزاری حـاکم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کدامند؟ در پاسخ موقت به پرسش اصلی پژوهش می توان گفت : «نظریه سـاخت یـابی ـ به دلیل تأکید همزمان بر عناصر ساختاری و کارگزاری و امکان تعامـل میـان آنهـا ـ می تواند به عنوان چهارچوبی تلفیقی برای تحلیل سیاست خارجی ایران به کارگرفته شود».
بر ایـن اساس ما با توجه به تجارب گفته شده تـلاش مـی کنـیم تـا در نوشـته اخیـر تحلیـل ویژه ای از سیاست خارجی ایران بر مبنای تعامل ساختار ـ کارگزار ارائـه دهـیم کـه تفاوت آن با آثار پیشین شاید در این باشد که اولا مباحث نظری منسجم تری نسـبت به سایرین ارائه می دهد و اکثر مباحث از پشتوانه نظری برخوردار است ؛ دوم از بعـد کلان به سیاست خارجی ایران می پردازد و سـوم در تـلاش اسـت تـا اکثـر عناصـر ساختاری و کارگزاری مؤثر در سیاست خارجی ایران را مورد شناسـایی قـرار دهـد.