چکیده:
همگرایی و واگرایی فرقههای اسلامی در بغداد عصر سلجوقی، زمینه مناسبی را برای تولید فکر و گاه بحران و تنش فراهم مینمود. در این بین دو فرقه اشاعره و حنابله نسبت به سایر فرق و مذاهب اهل سنت، در مسائل فکری و اعتقادی، از اشتراکات بیشتری برخوردار بودند؛ ولیکن نباید از منازعات این دوفرقه در عهد سلجوقی غافل ماند. این منازعات که متأثر از گرایشهای کلامی نظیر گرایش حنابله به «تجسیم» و گرایش اشاعره به «تصوف» و «اعتزال» بوده، با رقابت دو نهاد قدرت، یعنی خلافت و سلطنت بین سالهای 467 تا 512 ق شدت بیشتری یافت؛ زیرا سلاطین سلجوقی با حمایت از اشاعره و خلافت عباسی با عنایت و توجه خود به حنابله، منازعات این دو فرقه را به صحنه جنگ و خونریزی کشاندند. در این پژوهش سعی برآن است تا در خلال بررسی تعامل و تقابل نهاد خلافت و سلطنت در عصر سلجوقی، تأثیر همگرایی و واگرایی ایندو نهاد قدرت، بر همگرایی و واگرایی اشاعره و حنابله مشخص گردد.
خلاصه ماشینی:
"4 خلیفه سلطان ردیف سال علت حادثه نتیجه منبع القائم بالله (429 ـ 467 ق) طغرل بیگ (429 ـ 455 ق) 1 429 ق عقیده تجسیم ابن الفراء حنبلی درگیری بدون تلفات جانی ابنکثیر، البدایة و النهایة، ج 12، ص245 2 445 ق خطبه حسن ذی النون معتزلی درگیری بدون تلفات جانی ابنکثیر، البدایة و النهایة، ج 12، ص245 3 447 ق مشخص نیست درگیری بدون تلفات جانی ابنجوزی، المنتظم، ج 15، ص 347 آلب ارسلان (455 ـ 465 ق) 4 447 ق مخالفت حنابله با ذکر بسم الله در نماز و قنوت در نماز صبح و ترجیع در اذان غارت مسجد باب الشعیر توسط حنابله ذهبی، تاریخ الاسلام، ج 28، ص317 5 467 ق جلوگیری از ورود خطیب بغدادی به جامع المنصور قتل ابوحامد بروی ابن العماد، شذرات الذهب، ج 4، ص 224 جدول شماره (1): واگرایی بین اشاعره و حنابله در دوره اول سلجوقی (467 ـ 429 ق) بهطور خلاصه در دوره نخست، روابط سلطان و خلیفه مسالمتآمیز بود و نظامیه تازهتأسیس، هنوز رونق و شهرت دوره ملکشاه را نداشت.
علت حادثه قتل جماعتی از شافعیان درگیری بدون تلفات جانی درگیری بدون تلفات جانی ـ ـ درگیری بدون تلفات جانی دستور مسعود به حذف اسم اشعری از سردر نظامیه و اخراج ابوالفتوح از بغداد ـ ـ درگیری بدون تلفات جانی نتیجه ابنخلدون، تاریخ العبر، ج 4، ص 149 ابنجوزی، مرآت الزمان، ج 8، ص 262 التل، متصوفه بغداد، ص 45 ـ 44 ـ ـ التل، متصوفه بغداد، ص 44 ـ 43 ابن العماد، شذرات الذهب، ج 4، ص 118 ـ ـ ابنجوزی، المنتظم، ج 17، ص 245 منبع جدول شماره (3): واگرایی اشاعره و حنابله در دوره سوم سلجوقی (512 ـ 590 ق) نتیجه در دوره حضور آلسلجوق در بغداد، تضاد عقیدتی خلفای عباسی با سلاجقه حنفیمذهب و وزرای شافعی آنان، بیش از پیش بغداد را عرصه منازعات فرقهای نمود."