چکیده:
مسئله وجود در هستی شناسی اسلامی نقش محوری دارد و یکی از مهمترین احکام آن، تشکیک در وجود است. هر چند تشکیک در وجود بمعنای خاص آن در فلسفه ملاصدرا مطرح میشود و از آن به تشکیک خاصی وجود نام میبرند لیکن پیشینه آن در فلسفه ابن سینا قابل پیگیری است و میتوان در دو مرتبه منطقی و مابعدالطبیعی در نظام فلسفی ابن سینا از آن سخن گفت. تشکیک منطقی که میراث نظام فلسفی ارسطو است، در حد مقولات و مشکک بودن مفهوم وجود میان جوهر و عرض باقی میماند، لیکن تشکیک مابعدالطبیعی از این فراتر رفته و با معنایی از وجود مطرح میگردد که براساس تقسیم موجود میان واجب و ممکن در فلسفه ابن سینا و اشتراک معنوی وجود معنا می یابد. ابن سینا علاوه بر اشتراک وجود در این دو قسم، از اختلافی نام میبرد که میتواند مبنای اختلاف تشکیکی میان این دو قسم باشد و آن «اختلاف به تاکد و ضعف» است که تبیینی علی نیز می یابد. با توجه به این تبیین میتوان در انتساب قول به تباین به مشاییان تامل نمود و توضیحاتی ارائه داد. بر این اساس، در فلسفه» ابن سینا «تشکیک عامی»، که تشکیکی مابعدالطبیعی است، صورتبندی میگردد، که با «تشکیک خاصی» ملاصدرا متفاوت است.
خلاصه ماشینی:
تشکیک منطقی که میراث نظام فلسفی ارسطو است، در حد مقولات و مشکک بودن مفهوم وجود میان جوهر و عرض باقی میماند،لیکن تشکیک ما بعد الطبیعی از این فراتر رفته و با معنایی از وجود مطرح میگردد که براساس تقسیم موجود میان واجب و ممکن در فلسفۀ ابنسینا و اشتراک معنوی وجود معنا مییابد،ابنسینا علاوهبر اشتراک وجود در این دو قسم،از اختلافی نام میبرد که میتواند مبنای اختلاف تشکیکی میان ایندو قسم باشد و آن«اختلاف به تأکد و ضعف»است که تبیینی علّی نیز مییابد.
مسئلۀ تشکیک وجود در فلسفۀ اسلامی با نام ملاصدرا گره خورده است و بعنوان دومین اصل حکمت متعالیه پس از اصالت وجود شناخته میشود1،لیکن چنانکه علامه طباطبایی بیان میکند ریشۀ این بحث را میتوان در مباحث منطقی مربوط به مفهوم مشکک جستجو نمود،2بر این (*).
27خواجه نصیر الدین طوسی برای نخستینبار، مسئلۀ تشکیک وجود را ذیل همین عبارات ابنسینا و در شرح خود بر اشارات و تنبیهات بعنوان یک مسئلۀ فلسفی مطرح کرده است.
با ورود مفهوم خدا به هستیشناسی،مفهوم خدا نیز مصداقی از وجود شد و بتبع آن،این پرسش پیش آمد که آیا وجود،همچون دیگر الفاظ بکار رفته برای خداوند،در واژگان الهی بهمان معنایی بکار میرود که در واژگان بشری بکار رفته است؟!در پاسخ به این پرسش دو طرف نهایت تشبیه و تعطیل بیان شده است و در این میان میتوان نظریاتی را بررسی نمود که یکی از آنها اشتراک معنوی وجود34این مبحث، مسئلهیی بنام اشتراک معنوی وجود را در کتب الهیاتی بوجود آورد که نخستینبار فخر رازی آن را بعنوان مسئلهیی مستقل مطرح کرد،35خواجه نصیر الدین طوسی نیز مبحثی مستقل را به این بحث اختصاص داده است.