چکیده:
ﻛﻬﻦ اﻟﮕﻮ، آرﻛﻲ ﺗﺎﻳﭗ ﻳﺎ ﺻﻮرت ازﻟﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﭘﻴﭽﻴﺪه، ﺿـﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔـﺎهﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﺑﺎ آدﻣﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ 541 ﻣﻮروﺛﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻛﻬﻦ اﻟﮕﻮﻳﻲ در ﺑﺨﺶ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ذﻫﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎهﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره 42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 8831 و زﻳﺮﺑﻨﺎی اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود؛ ﺑـﺎ ﻧﻤﺎدﻫـﺎ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨـﮓ دارد و در رؤﻳﺎﻫـﺎ، ﻛﺸﻒ و ﺷﻬﻮدﻫﺎی ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﻮﻧﻪ و ﺣﺘﻲ روانﭘﺮﻳﺸﻴﻬﺎ ﺑﺮوز ﻣـﻲﻛﻨـﺪ. ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در ﺣﺎﻻت ذﻫﻨﻲ ﺧﺎص، ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺷـﻬﻮد ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪ، ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ اﺛﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﺳـﺘﻌﺪاد ﻫﻨـﺮی و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺧـﺪادادی ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺟﺎﻣﻪای ﺑﺮ ﺗﻦ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ. ﺷﻌﺮ ﻳﻜـﻲ از ﭘﻬﻨـﺎورﺗﺮﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎی ﺗﺠﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﻬﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻛﻮﺷـﻴﺪهاﻳـﻢ روش ﺑـﻪ ﻛـﺎرﮔﻴﺮی و ﻛﺎرﺑﺮی ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻬﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ را در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﺗﻮاﻧﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ، »ﻣﺮﺣـﻮم زﻧـﺪهﻳـﺎد ﺧـﺎﻧﻢ
خلاصه ماشینی:
" در ﭘﺎﻳﺎن ﺷﻌﺮ »داس دروﮔﺮ« ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻪ ﺟﻮاﺑﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧﺎﺷـﻲ از ﺳـﺆاﻻت ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه اﺳﺖ و ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ اﺷﺎره ﻛﻨﺪ: »ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎی دﻳﮕﺮ ﻣﺎ ﮔﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻏﻢ ﺷﺎﻳﺪ درﻳﺎ ای ﺗﺸﻨﻪ، آب ﻏﻢ آﻟﻮدﺳﺖ ای ﺗﺸﻨﻪ، آب ﮔﻞآﻟﻮد اﺳﺖ«)ﻫﻤﺎن: ص89( آﻳﺎ اﺻﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ آب، دﻧﻴﺎی رﻣﺰ و راز و روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﺑﻴﻜﺮاﻧﮕﻲ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدد؟ ﺗﺸﻨﻪ ﻧﻤﺎد اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻲ زﻧﺪﮔﻲ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ و ﺳﻌﻲ در رﺷﺪ و ﺑﺎروری دارد؛ اﻣﺎ آب ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﺗﻄﻬﻴﺮ و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ و اﺳﺎس رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﺎﻳﺒﻪ ﻏـﻢ و ﮔـﻞ آﻟـﻮده ﺷﺪه و اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺮآﺷﻮب اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﺳـﺎز در اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ.
وﻗﺘـﻲ در ﺗﻮﺻـﻴﻒ زﻟﺰﻟـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻖ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻧﻈﺮ دارد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺳﺮاﻳﺪ: ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن8831 »ﻣﻐﺎک درﺧﺖ و ﭼﺸﻤﻪ و ﻣﺎﺷﻴﻦ و ﻗﺮﻳﻪ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻫﻢ زدﻧﻲ ﻣﻲﺑﻠﻌﺪ«)ﺻﻔﺎرزاده، 7831: ص23( ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺮای ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻣﺮگ از ﺑﻠﻌﻴﺪن دو ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻴﺎت ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ: درﺧـﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎد ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮی اﺳﺖ و ﭼﺸﻤﻪ ﻛﻪ ﺳﺮآﻏﺎز زﻳﺴﺘﻦ و ﺣﻴﺎت اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮگ را ﻫﺮاﺳﻨﺎﻛﺘﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ: »اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪ را ﺑﺮﻣﻲدارم ﺷﻜﻮﻓﻪاش در ﺑﺎد و ﻗﺎﻣﺘﺶ در ﺗﻮﻓﺎن ﻟﺮزﻳﺪه اﺳﺖ ﺑﺮرﺳﻲﻛﻬﻦاﻟﮕﻮی آب ودرﺧﺖ درﺷﻌﺮﻃﺎﻫﺮهﺻﻔﺎرزاده ﻫﻤﺮاه اﺳﻜﻠﺖ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻴﺎن ﺧﺎک و ﺧﺎﺷﺎک ﺑﺮ آﺑﻬﺎی ﺷﻦ زده ﻣﻲﺧﻮاﺑﻨﺪ«)ﺻﻔﺎرزاده، 6531:ص 49( ﺷﺎﺧﻪای از درﺧﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺎززاﻳﻲ و زاﻳﺶ دوﺑﺎره را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔـﺬارد، اﻳﻨﺠـﺎ در دﺳﺖ ﺗﻮﻓﺎن اﺳﻴﺮ اﺳﺖ و ﺟﻨﺒﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﻴﺎت ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻳـﺎن آن را ﺗـﺪاﻋﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و در ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﺧﺸﻚ ﺑﺮ آب ﻣﻲﺧﻮاﺑﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﻪ آب زﻻل ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﺑﺎروری اﺳﺖ ﺑﺮ آﺑﻬﺎﻳﻲ ﺷﻦ زده ﻛﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و از ﺟﺮﻳﺎن و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه و ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ﺑـﻪ ﺑـﺴﺘﺮ ﻣـﺮگ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ."