چکیده:
در طی سده ششم پیش از میلاد دو دین بزرگ در هند پدید آمد. آیین بودا 1 و جین 2، که تاثیر عمیقی بر فرهنگ و هنر هند از سده ی سوم پیش از میلاد تا سده ی هفتم میلادی داشت. به بیانی این دو فرقه در سیر مذهب هندوئیسم به ظهور رسیدند که به مسئله غامص زندگی هندوان یعنی نجات از قانون کرمه و رهایی از چرخه پیاپی تولد و مرگ (سمسارا)، هر یک با نگاهی متفاوت جداگانه پاسخی اندیشیده و به طرق مختلف سعی کرده اند آن معمای مشکل را حل کنند. آیین بودا بیش از جینیزم بر فرهنگ و هنر هند باستان تاثیر می گذارد و باعث به وجود آمدن آثار شگفت انگیزی از نقش برجسته و مجسمه می گردد. برهمنان هندو، بودا را تجلی نهم ویشنو، یکی از خدایان تثلیت هندو (برهما، ویشنو، شیوا) اعلام می کنند، اما شخص بودا مدعی طرح آیینی جدید بود و بودائیان خود را هندو نمی دانند. بودا در هنر بودایی، حتی در انسانی ترین صورت خود باز نمادی از بودا می باشد و هرگز تجلی یکی از سه خدای هندوان نیست. در هنر هند نمادهای بودا به سه دسته کلی تقسیم می شود : 1- نمادهای غیرشمایلی مانند: چرخ دارما، نیلوفر آبی، شیر 2- نمادهای نیمه شمایلی مانند : استوپا، تخت خالی، جای پا 3- نمادهای شمایلی : مجسمه ها و نقش برجسته های بودا. وجه تمایز بودا با جین و دیگر شخصیت ها در هنرهای هند باستان با توجه به آثار باقی مانده در نقش برجسته ها و مجسمه ها این است که همواره شمایل بودا پوششی بر تن دارد و کاملا برهنه تصویر نشده است. موضوع هنر بودایی بیشتر اشاره به زندگی و تعالیم بودا دارد.
خلاصه ماشینی:
"نقش برجسته ها و مجسمه های هند باستان در هنر بودایی در سیر تاریخ هندوایسم، دو فرقه ی مبدع به ظهور رسید که برای مسئله غامض زندگی هندوان، یعنی نجات از قانون کرمه و رهایی از چرخه تولد و موت پیاپی (تناسخ)، هر یک جداگانه پاسخی اندیشیده و به طریقی متفاوت آن معمای مشکل را حل کرده اند.
از آنجا که بودا در سومین دوره زندگی خویش بر این عقیده شد که تعادل میان جهان مادی و معنوی تنها راه رستگاری می باشد و اعلام کرد که عبادت و ریاضت صرف مسیر انحرافی بوده و سالک را از درک حقیقت باز می دارد؛ ضربه ای دیگر بر پیکر هندوایسم وارد ساخت که روحانیون هندو را بر آن داشت تا اساس و ریشه این آیین را با خرافات در هم آمیخته و زیرکانه تدبیری اندیشیدند که بود تجلی ویشنو در عصر فساد و تباهی است.
همسر ویشنو لکشمی21که یکی از الهه های قدیم هند است در ابتدا سمبل قدرت وسلطنت بود وگل نیلوفر را به او منتسب می دانستند ولی با ظهور بودا و شمایل های آن همه جا او را بر گل نیلوفری قرارداده اند و این گل تخت بودا و یا به نوعی نمادی از او محسوب می شود.
در این دوره است که شمایل هایی از بودا یعنی چهره انسانی بودا در هنر نمایان می گردد که برای آن علل مختلفی را قایل شده اند از جمله اینکه سلسله کوشان در زمان حکومت کانیشکا26 که پایتختش در پیشاور در حدود 78 میلادی بود به اوج شکوفایی رسید."